Kōrero: Kiore

Whārangi 3. Te hopu me te kai kiore

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā rāhui kiore

Ki te Māori he kai nui te kiore māori. Kāore tēnei momo kiore i kawe mate pērā i ētahi atu kiore. Ka rāhui tēnā iwi me tēnā iwi i ētahi wāhi i te ngahere kia ora ai te tipu o te kiore, ā, hei ngā wā e tika ana ka mahia hei kai. Nō te hapū, nō te iwi ēnei rāhui kiore, kore rawa e tukua noatia tangata kē ki te whāwhā. Me whakaae rā anō te tangata whenua kātahi anō ka āhei te rāwaho kia kuhu ki te rāhui mahi kiore ai.

Te mahi me te tiaki kiore

He tikanga kei runga i te mahi kiore. Ahakoa papatahi, ahakoa poupou, ka whakatakotoria ngā tāwhiti me ngā pokipoki ki ngā ara kiore i te wao. Keria ai he paepae-kiore kia taka ai ngā kiore ki roto, tē puta.

Ka patua te kiore, ka hūtia te kiri, ka taona ki te ahi, ki te hāngī rānei, kātahi ka huahuatia ki te tahā, ki te hinu kiore tonu. Ko te huahua kiore te tino kai hei tāpae ki mua i te aroaro o te manuhiri tūārangi.

Whānako!

Ko ngā whata me ngā pātaka hei pupuri kai, kei taea e te kiore. Ko te kōrero whakaōhiti ki te hunga hanga i ngā whata, i ngā pātaka, “He pou pai ka eketia e te kiore, he pou kino e kore e eketia.’ Otirā, ki te whakairotia ngā pou, ka āhei te kiore te kake ki runga. Tērā anō he whakamārama mō te kōrero nei e mea ana, kaua e whakaatu ō taonga me ō rawa ki te ao, kei haere mai he nanakia ki te whānako.

Hei ngā takurua ka puritia ngā kai ki roto i ngā whata me ngā pātaka. Ka tū ngā whata me ngā pātaka i runga pou, kia kore ai e taea e ngā kiore ngā kai.

Ngā hākari me ngā kaihaukai

Nā te wāhi nui o te kiore ki te Māori, ka noho hei taonga tauhokohoko. Ko te tikanga o te kaihaukai, ko te hora i ngā huahua kiore i ngā hākari i waenganui i ngā iwi ki tai me ngā iwi ki uta. Hei ētahi wā ka whakataetae ngā iwi, ka hora kaihaukai kia kitea ai nā wai te hākari nui rawa atu i hora. Ka nui atu te mana o te iwi ki te hora he hākari nui rawa atu, reka rawa atu ki mua i te aroaro o te manuhiri; whāia, ka mate taua iwi iti ki te tuku whakaaro, taonga, kai, aha atu ki te iwi hora tahua nui, tahua roa.

E ai ki ngā kōrero, tērā tētahi hākari nui whakaharahara kiīa ai ko ngā-tau-tuku-roa, nā Te Rehunga o Te Matau-a-Māui i whakataka, hei utu mō te kupu taunu. Ka horahia he huahua kiore e te rangatira rā. Waihoki, ka mihi tōna hoa tauwhāinga a Tama-i-waho ki a Te Rehunga, ka tukua he pito whenua mōna. Hei whakapūmau i tāna i tāpae, ka whakanoho e Tama-i-waho he kiore huhuti ki ngā paenga o te whenua tuku. Ka tapaina te wāhi nei ko Takapau, mō te whāriki i horahia ai te hākari a Te Rehunga.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Bradford Haami, 'Kiore - Te hopu me te kai kiore', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kiore/page-3 (accessed 28 March 2024)

He kōrero nā Bradford Haami, i tāngia i te 24 Nov 2008