Kōrero: Kiore

Whārangi 2. Ngā kōrero

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te tātai arorangi

He pānga tō te kiore ki te kūmara. Nā Rongo-māui te kūmara o te rangi i tāhae i tōna tuakana a Whānui, ka mau ki te whenua i roto i ōna raho. Ka moe a Rongo-māui i tana wahine a Pani, ka hua ko te kūmara o te whenua. E unuhia ai te tapu o te rangi, ka tunua e Pani te kūmara. Heoi, i te whānautanga a Pani i te kūmara, i reira a Māui-tikitiki-a-Taranga e mātaki ana, ka whiua e ia te kōrero ki te iwi, kei te kai rātou i ngā para o te wahine rā. Nā te whakamā, ka heke a Pani rāua ko tana pōtiki a Hinemataiti ki Mataora. Nāwai ā, ka matika a Hinemataiti hei tipuna o te kiore. Pērā i tōna matua a Rongo-māui, kāhakina ai e Hinemataiti ngā kūmara a Pani mai i ngā rua.

Ko te kōrero a ētahi iwi, ko Hinamoki te matua o te kiore. Ko hinamoki hoki te ingoa o tētahi momo kiore.

Ngā kōrero mō ngā waka

I te hoenga o Aotea, o Horouta, o Māmari ki Aotearoa, he kiore tētahi o ngā utanga. Tērā te marae o Te Ōhākī kei Ahipara, ka kōrero ngā whakairo i te matapihi o te tipuna whare mō ngā kiore a Ruanui, te rangatira o te waka a Māmari. Nō te ūnga ki te awa o Hokianga, ka tuku e Ruanui āna kiore mōkai ki Motukiore.

Te tapa ingoa

Maharatia ai te kiore i ngā ingoa o ngā tāngata, ngā whare nui, ngā tohu o te whenua, ngā tipu, tae atu ki ngā kararehe. He wāhi a Niho-o-te-kiore me Motu-kiore, he ingoa kōtiro a Hine-kiore, he momo tipu te tūtae-kiore. Tērā a Kiore, he kāhui whetū; tērā ngā momo tauira tā moko, whakairo, a kiri-kiore me pū-kiore.

Uaua kiore

Ahakoa tana reka hei kai, i te ao Māori, he kupu whakarite te kiore mō te ngoi-kore. Ko te kōrero ‘he uaua kiore’ mō te tangata kāore he take. Waihoki, ko te kōrero ‘he uaua parāoa’ mō te tangata kaha. Mēnā he pākiwaha te tangata, kua kīia ‘He nanakia aha tō te kiore nanakia?’

Whakataukī

Whakahuatia ai te kiore ki ngā whakataukī, ngā waiata, ngā haka. Tērā te kōrero ‘Ko tini o para kiore’, mo tētahi wāhi muia e te tini tangata. ‘Honoa te hono a te kiore,’ te kupu whakahau a Karetehe o Ngāi Tūhoe ki āna toa. Waihoki, ka mōhio āna toa me whai rātou tētahi i tētahi, kia pakaru ai te taua o te hoariri.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Bradford Haami, 'Kiore - Ngā kōrero', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kiore/page-2 (accessed 30 March 2024)

He kōrero nā Bradford Haami, i tāngia i te 24 Nov 2008