Kōrero: Ngāti Apa

E noho ana a Ngāti Apa ki te rohe o Rangitīkei ki Te Ika-a-Māui. I te rau tau 1800, ka hau te rongo ki te motu mō ngā poropiti me ngā matakite o Ngāti Apa nā rātou ngā whakapono Māori i waihanga, pērā i te whakapono Māramatanga me te Hāhi Rātana.

He kōrero nā Grant Huwyler
Te āhua nui: Te waitohu o Ngāti Apa

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te rohe whenua

Ko te rohe ia o Ngāti Apa ko ngā whenua i waenganui i te awa o Whanganui i te raki me te awa o Manawatū i te tonga. Ko ngā whenua papatipu o te iwi kei ngā tahatika o ngā awa o Mangawhero, o Whangaehu, o Turakina, o Rangitīkei.

Ngā tūpuna

Heke ai ngā whakapapa o te iwi o Ngāti Apa i a Ruatea, te rangatira o Kurahaupō. He mea tapa te iwi ki tana tama, ki a Apa-hāpai-taketake (Apa). I noho a Apa ki te rohe o Te Moana-a-Toitehuatahi, i raro i te maunga o Pūtauaki.

Ngā heke

Nāwai rā, ka hūnuku ngā uri o Apa ki te tonga, tae rawa ki te rohe o Rangitīkei. Ko ētahi o te iwi i heke haere tonu ki te tauihu o te waka a Māui. Ka moe ngā uri o Apa ki a Ngā Wairiki o Rangitīkei, kia puea ake te iwi o Ngāti Apa.

Te Pākehā

Tuatahi ake, i rata a Ngāti Apa ki te Pākehā. I te tau 1840, ka hainahia te Tiriti o Waitangi. Ka pōhiritia e te iwi ngā mihinare kia haere ake ki roto o Whanganui me Rangitīkei. I te tau 1849 ka hokona e te iwi ētahi whenua ki te kāwanatanga, i runga i te tūmanako ka whai hua te iwi i ngā mahi tauhokohoko. Heoi, kīhai aua wawata i whai hua. Ka wāhia ngā mahinga kai o te iwi i te whakamahia o ngā pāmu a te Pākehā. Ka haere te wā, ka riro ngā whenua o Ngāti Apa, ka noho te iwi i te rawakore.

Te whakapono

Nā ngā whakamātautau o te wā, ka tahuri a Ngāti Apa ki te wānanga i āna ake ariā mō te whakapono. Nā te poropiti, nā Mere Rikiriki i whakaoho te wairua o ētahi kaiārahi, pērā i a Hōri Ēnoka (Māreikura) o te hāhi Māramatanga, i a Tahupōtiki Wiremu Rātana, nāna ko te Hāhi Rātana.

Ngā whakahaerenga tōrangapū

I ēnei rā, ko Te Rūnanga o Ngāti Apa te māngai whakahaere o te iwi. Koia te kaiwhakarite i ngā mahi rangahau mō ngā kerēme whenua a te iwi ki Te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi. Koia hoki te kaiwhakarite i ngā kaupapa hauora, mātauranga hoki. Tērā te whāinga nui, ko te whakaara anō i te kotahitanga me te mana o te iwi.

Tatū ki te tau 2013, e 3,813 ngā uri o Ngāti Apa.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Grant Huwyler, 'Ngāti Apa', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngati-apa (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Grant Huwyler, i tāngia i te 8 o Pēpuere 2005, updated 1 o Māehe 2017