Kōrero: Waiata hōu

Whārangi 5. Ngā waiata Māori hōu

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te pāho i te reo Māori

Nā te pāhotanga o te reo Māori ki ngā irirangi me ngā whakaata tae hoki ki ngā reanga hou, ka ora tonu ngā waiata Māori. Ko te rahi o ngā waiata ka pā ki te tuakiri noho tāone, me te whakarauoratanga o te reo me te ahurea Māori.

Ngā tohu waiata

I tīmata ngā Tohu Waiata Māori i te tau 2008 hei whakanui i ngā kaitito Māori. Ko ngā wāhanga tuku tohu ko te kōpae reo Māori toa, ko te kōpae R&B toa, ko te kōpae toa mō ngā waiata pakō, ko te tāne toa, ko te wahine toa, ko te waiata Māori toa me te kaitito toa.

Ngā puoro makau hōu me te reo

Mārama kehokeho te kite atu i te whakaawe o ngā waiata mangu o Amerika ki ngā reanga o nāianei, inā hoki te toro atu a te tini ki te ‘rap’, te R&B (hip hop rānei) me te reggae. Ko Upper Hutt Posse tētahi rōpū i whakaawetia e te puoro reggae, ka mutu he whakaihuwaka rātou mō ngā mahi ‘rap’ ki Aotearoa. Ko āna waiata pērā i a ‘E tū’ ka pā ki ngā mahi kaikiri, ahakoa he reo Pākehā te nuinga o te waiata. Ko Te reo mixes te kōpae tuawhā o te rōpū, he reo Māori te katoa. He tirohanga tēnei kōpae ki te ako a te rōpū i te reo Māori. Ko Aaria anō tētahi o ngā rōpū mohoa i whakaputa i te waiata makau o ‘Kei a wai te kupu’.

Ko Maisey Rika

I momoho a Maisey Rika i tōna kōpae puoro a E hine, he kohinga o ngā waiata rongonui a te Māori. Ka whanake tonu ia ki te tito waiata i roto i te reo Māori pērā i a ‘Tangaroa whakamautai’. Kei roto i tāna kōpae puoro tuatoru a Whitiora, ā, i roto katoa i te reo Māori. Hoki atu hoki atu, koia tonu rā tētahi o ngā whetū maiangi ka whakamānawatia ki ngā Tohu Waiata Māori, me te wāhanga Māori o Ngā Tohu Puoro o Aotearoa.

Ko Ruia Aperahama

Ko Ruia Aperahama anō tētahi kaiwaiata reo Māori, kaituhi waiata Māori hoki. Nāna i whakamāori ngā waiata a Bob Marley, ā, ka kīia tōna kōpae puoro ko Waiata of Bob Marley.

Te oranga tonutanga o ngā waiata tawhito

Hāunga anō ngā puoro hou e puta ana, e ora tonu ana ngā waiata tawhito i te tau 2000. Ko te take ko ngā whakapau kaha a Āpirana Ngata ki te whakaemi me te whakamārama i ngā mōteatea mai i te tekau tau 1920. Nō muri mai ka whakaotioti haere ōna piki a Pei Te Hurinui Jones rāua ko Hirini Moko Mead i ngā whāwhārua o te pukapuka (e whā ngā pukapuka) o Nga Moteatea. Ka mutu kei roto i te ruamahara o te Whare Wānanga o Tāmaki-makaurau ngā tuemi 1,300 o ngā waiata me ngā haka i kohia e Mervyn McLean. 

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Piri Sciascia and Paul Meredith, 'Waiata hōu - Ngā waiata Māori hōu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/waiata-hou/page-5 (accessed 16 May 2024)

He kōrero nā Piri Sciascia and Paul Meredith, i tāngia i te 22 Oct 2014