Paheketanga
Nō muri mai i te noho a te Pākehā ki Te Moananui-a-Kiwa, ka ngaro haere ngā mātauranga me ngā tikanga o te whakatere waka. Ka whakarerea ngā waka, ka whakaterehia ngā kaipuke; i ētahi wāhi ka whakatauhia e te kāwanatanga ngā ture ārahi kia kaua te tangata e whakatere waka ki tētahi atu motu kei raro i te maru o whenua kē.
Ka hipa te wā ā, ka rere ngā whakapae e kī ana kāore noa iho he whakatere waka ki Te Moananui-a-Kiwa. E ai ki a Andrew Sharp i tana pukapuka a Ancient voyagers in the Pacific (1957), kīhai i taea e ngā tīpuna te haere ki kō atu i te 480 kiromita, kei totohu ō rātou waka. Hei whakamātau i ngā tūmomo ariā nei, ka tāraia he tauira o ngā waka o ngā tūpuna.
Ka hiki anō: te Hōkūle‘a
Nā te rōpū Polynesian Voyaging Society o Hawaii i tārai te waka a Hōkūle‘a. E 20 mita te roa o te waka hourua nei i tāraia mai i te kaka kōata me te papa tāpatu. I te tau 1976 ka haere ia mai i Hawaii ki Tahiti, ka hoki anō ki Hawaii anō. Ko Mau Piailug o Satawal te kaiurungi, kei ngā moutere Carolines i Micronesia tēnei moutere. I te tau 1980 ka hoki anō a Hōkūle‘a ki Tahiti. Nā ngā haerenga nei i tohu, ka taea te whakatere waka me te kore kāpehu.
Anei ngā tohutohu a Piailug mō te mahi kaumoana:
Kāore au e mataku i a au i te moana, i te mea ka whakapono ahau ki ngā kupu a ngā tīpuna. Kīia ai tēnei, ko te kaha. Mā te kaha koe hei kawe ki hea noa ake i te ao, e kore koe e ngaro. I akona ngā kupu nei ki ahau i runga i te waka o tōku matua, i a au e tamariki ana. 1
Nā Piailug i ako a Nainoa Thomspson o Hawaii ki ngā mahi whakatere. Nā Nainoa hoki i ako ngā kaumoana nō Tahiti, Marquesas, Rarotonga me Aotearoa. I te tau 1985, ka haere a Nainoa i tana haerenga atu i Hawaii ki ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa tae atu ki Aotearoa, hoki atu ki Hawaii. Ka kitea te pai o ngā waka tawhito i te whatinga o te kaipuke Pākehā e ārahi ana i a Hōkūle‘a. Ka ārahina te waka hōu nei ki Tahiti.
I ngā tau 1999 me 2000, ka rere a Hōkūle‘a atu i Hawaii ki Te Pito-o-te-Henua, ka hoki atu ki Hawaii. Koinei tētahi o ngā huarahi uaua rawa atu i takahia e ngā tīpuna o te Māori. Tokoono ngā kauhoe wāhine o te waka i tōna hokinga atu; ko tētahi, ko Pi’ikea Miller, te wahine tuatahi o te ao hōu kia momotuhia hei kaiwhakatere waka.