He nui ngā take ki te whenua. Tērā ngā kōrero o te nūpepa Te Wānanga i te tau 1878:
... otiia he tini noa atu nga take e pa ai te Maori ki ana whenua, he parekura ka riro te whenua. He whenua hoatu hei whenua ma te kotiro moea e te tama i paingia e nga matua. He whenua tuku ma te tohunga mahi i te turoro, He whenua ma te ohu kai mo te hakari. He whenua riro mo te tupapaku i takoto ki te whenua iwi ke. He whenua riro mo te kohuru, me te mano noa atu o nga tikanga Maori e riro ai te whenua i te tangata ke. A he whenua ano, i kiia iho i te ra i poroaki iho ai te tupuna ranei te matua ranei, e muri nei, ma mea taku maara kumara ranei, maara taro ranei, taku Pakeha roi ranei. A he whenua ano nga whenua e tukua ana ma nga uri taane o nga kotiro i moe i te taane iwi ke. 1
Ngā tikanga take whenua
He rangatira a Rāpata Wahawaha nō Ngāti Porou. I te tekau tau atu i 1890 ka tuhi reta a ia ki a Te Pēhi (Elsdon Best), e whakamārama ana i ngā take whenua e 28 ki te whenua. Ka whakarōpū ēnei take ki ngā huinga e whā, arā, te:
- whenua kite hou, te whenua tūhura
- take tipuna me te ōhākī
- take raupatu
- take tuku.
Te ahi kā
Hei pupuri i ngā take ki te whenua, kei te kā ngā ahi o te iwi. E ai ki a Te Rangi Hīroa, ‘Kā ana ngā ahi tunu kai o te iwi, ka tohu i te mana whenua.’ 2
Take whenua me te Kōti Whenua Māori
Ehara i te mea ka tūturu te ū ki ngā tikanga me ngā take whenua – kei runga tonu i te āhua o te noho o tēnā iwi, o tēnā iwi, ka panoni ngā take me ngā tika ki te whenua.
Ka whakatūria te Kōti Whenua Māori i te tau 1865 ki te whakatau i ngā tika a te Māori ki te whenua i raro i ngā tikanga Māori. Me haere rā anō te Māori ki mua i te aroaro o te kōti me ā rātou kerēme, ka noho ngā kaiwhakawā Pākehā ki te whakamāori i ngā tikanga a te Māori. Rāwekeweke ai ngā kaiwhakawā i ngā tikanga, kia hinga kē ki te taha o ngā kerēme raupatu, whai muri ko ngā kerēme ahi kā. I whakaae hoki te kōti ki ngā kerēme a te hunga taitamariki, hāunga te mea kei wāhi kē e noho ana hei aha, hei whakataha i te tikanga o te ahi kā.
