Kōrero: Ranginui

Whārangi 5. Ētahi atu o te whānau mārama

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Aorangi (planets)

He mārama, he hōhonu te titiro a te Māori ki ngā aorangi. Ka aro nui ia ki a Kōpū (Venus), ki a Pareārau (Jupiter), ki a Matawhero (Mars), ki a Whiro (Mercury).

Ko te whitinga me te rehunga o te rā anake ngā wā ka kitea a Kōpū, kei te pae o te rangi ki te rāwhiti. Ko ētahi atu ingoa mōna, ko Tāwera, arā, hei te ata, kei te mura katoa taua whetū i ngā hihi o Tamanui-i-te-rā, whai anō tapaa ia ko Tāwera; ko Meremere-tū-ahiahi, arā, tō ana te rā, ka kitea ia kei te pae o te rangi ki te uru, whai anō, ko Meremere-tū-ahiahi. He wahine a Pareārau (Jupiter). Kīia ai tēnei whetū he whetū mate tāne, inarā tērā o ōna ingoa, a Hine-tīweka. Ki tā te Māori, ko Pareārau te wahine a Tāwera (Venus). Hei ētahi ahiahi pō ka noho tahi rāua ki te pae o te rangi. Heoi, ka taka he wā, ka whakarērea a Tāwera e Pareārau, ka haere ki te mate tāne haere me whetū kē.

Auahi-tūroa (comets)

Ko ētahi o ngā ingoa mō te auahi-tūroa, he auahi-roa, he ūpoko-roa. E ai ki ngā iwi o Mataatua, ka tonoa e Te Rā tana tama a Auahi-tūroa kia kawe i te ahi mā te tangata. Ka moe a Auahi-tūroa i a Mahuika kia puta ā rāua tamariki tokorima, arā, ko Takonui, ko Takoroa, ko Māpere, ko Manawa, ko Tōiti. Arā anō tētahi kōrero e mea ana, nā Māui te ahi i tiki i ngā maikuku o tōna tipuna a Mahuika, ā, nāna i whiu ki roto i ngā rākau pērā i te kaikōmako, te rimu, te tōtara, otirā, ngā rākau mahia nuitia ai e te Māori hei hika ahi. Ko tētahi anō ingoa mō te ahi ko te Tama-a-Auahi-tūroa.

Kōtiritiri (meteors)

Ko ngā ingoa atu mō te kōtiritiri ko te matakōkiri, te tūmatakōkiri, te kōtiri, arā atu. He maha ngā kōrero mō te kōtiritiri: he kaikawe ahi ki te ao; he whetū, he rā, he marama rānei nā Te Rā i kurukuru kia taka iho ki raro. Ki te mumura te āhua o te kōtiritiri, he tohu mō te pai. Heoi, mēnā kei te pōuri te āhua, he tohu mō te kino. I tua atu, ka tohu te kōtiritiri i te matenga, i te aranga ake rānei o tētahi ariki, o tētahi rangatira nunui.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rāwiri Taonui, 'Ranginui - Ētahi atu o te whānau mārama', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ranginui/page-5 (accessed 25 April 2024)

He kōrero nā Rāwiri Taonui, i tāngia i te 12 Jun 2006