Kōrero: Ngārara

Whārangi 4. Te aitanga a Punga

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te anuanu hoki

Ka noho a Punga hei tama nā Tangaroa, atua o te moana. He whānui te aitanga a Punga, ko ētahi ka noho kei te moana, ko ētahi ka noho kei te whenua. I tua atu i ngā mokomoko me ngā tuatara, ka taka ki te aitanga a Punga ko ngā mangō, ngā ika ki-tai me ngā ika waimaori, ngā tuna, ngā whai, ngā wheke, ngā ngārara, tae atu ki ētahi manu. Kīia ai te aitanga a Punga he iwi anuanu, weriweri rawa atu.

Ko wai a Punga?

Kei tēnā iwi, kei tēnā iwi ā rātou ake kōrero mō Punga. Ko te nuinga ka whakaae he tamaiti a Punga nā Tangaroa. Hāunga, kei reira ngā kōrero a ētahi atu iwi e mea ana ko Punga te mātāmua a Whaitiri rāua ko tana tāne a Kaitangata. Ko Whaitiri te atua o te whatitiri. Tapaina ai a Punga mō te punga o te waka o tōna matua.

Kitenga ngārara

I te tōmuritanga o te rau tau 1800, ka puta ngā kōrero a ētahi tāngata i kite ngārara nui whakaharahara. Waihoki, i te tau 1875, ka mau tētahi ngārara nui ki Te Hokianga. E ai ki te kōrero, e ono ngā waewae o te ngārara nei. Heoi, nā te nui o te wehi o ngā Māori, ka haehaea ririkitia e rātou te mea rā, i te mutunga tē arongia tōna ake āhua. I te tau 1898 ka puta te kōrero a tētahi Māori i kite a ia i tētahi ngārara nui, e 1.5 mita te roa. Hāunga te mea kāore tētahi atu i mātaki i taua ngārara, i whakaahuatia tona tapuwae e W.D Lysnar, te tangata nōna te pāmu i kitea te ngārara rā.

Ngā whakataukī mō Punga

Kīia ai ngā tāngata anuanu, mangumangu, weriweri te āhua, he uri nō ‘Te aitanga a Punga’, nō ‘Te whānau a Punga’ rānei.

Tērā te kōrero, ‘Me aha hoki, ngā uri o Punga aruaru kai’. He kōrero tēnei mō te tangata kāore e arongia i te hākari, he kōrero hoki tēnei mō ngā whanonga o te mangō kei roto i a Punga, arā, ka tata ana a ia ki te kai, ka marara ngā ika.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Bradford Haami, 'Ngārara - Te aitanga a Punga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngarara/page-4 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Bradford Haami, i tāngia i te 24 Sep 2007