Kōrero: Ngārara

Whārangi 3. He kaitiaki he hoariri rānei?

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te wehi i te ngārara

Ka wehi te Māori i te ngārara me te tuatara. He tohu te ngārara mō Whiro, atua o te kino i te pō. He kawekaweau te mōkai a te tipuna rā a Kahungunu, ka noho ki roto i tētahi ipu. Ka whakaaturia e ia te kawekaweau hei whakamataku i ōna hoariri.

Ki te rongo koe i te kata a te moko kākāriki, he tohu aituā.

Kia māia te tū

Tērā te wā ka rere tētahi wahine o Waikato me tana whaiāipo nō Te Arawa. Nāwai ā, ka tono te wahine rā ki ōna kaumātua kia murua tōna hara. Whāia, ka werohia te toa o Te Arawa rā e ngā kaumātua o tana ipo, kia horomi e ia tētahi mokomoko. Ehara! Ka horomia te mokomoko rā. Whāia, ka huri tōna ingoa ki Ngārara Nui. Hei ētahi wā ka whakanōhia he whakairo o Ngārara Nui e horomi ana i tana mokomoko ki mua o te whare, hei kaitiaki.

Tū-tangata-kino rāua ko Moko-hiku-waru

Ko Tū-tangata-kino tētahi o ngā tamariki a Tū-te-wanawana. Ka rite te āhua o Tū-tangata-kino ki te ngārara, ka mutu, ko ngā pepeke, ngā pūngāwerewere, ngā mokomoko ōna uri. E ai ki ngā kōrero he ngārara wairua a Tū-tangata-kino, ka kuhu mā te waha o te tangata i a ia e moe ana, kia heke ki tōna puku ngau kino ai.

E ai ki ngā iwi o Taranaki me Whanganui, ko Tū-tangata-kino rāua ko Moko-hiku-waru ngā kaitiaki o te whare o Miru, te kaitiaki o Rarohenga.

Ngārara kaitiaki

Ka titiro te Māori ki ngā mokomoko, ngā tuatara, anō he kaitiaki. Ka āta whakanōhia rātou hei kaitiaki ki ngā ana tanu i ngā kōiwi o ngā mātua tūpuna.

Waihoki, ka noho ngā mokomoko me ngā tuatara hei kaitiaki i te mauri o te ngahere me ngā kai ki roto. Ko te moko kākāriki (Nautilus elegans) me te moko tāpiri (Hoplodactylus pacificus) ka whakanōhia kia tata ki te kōhatu mauri hei tiaki i taua kōhatu mō ake tonu atu.

Hei ētahi wā, i te hangatanga o te whare wānanga, o te whare rūnanga rānei, ka makaia he mokomoko ki te take o te pou tokomanawa.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Bradford Haami, 'Ngārara - He kaitiaki he hoariri rānei?', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/ngarara/page-3 (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Bradford Haami, i tāngia i te 24 Sep 2007