Kōrero: Ngā mahi tika

Whārangi 1. Te whakatau me te manaakitanga

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Haere mai e te manuhiri tūārangi

‘Haere mai, ngā manuhiri tūārangi!’ He tūāhua ahurei, whakamīharo hoki te tikanga a te Māori ki te whakatau manuhiri. Ko tēnei pea te āhuatanga mīharo rawa ki te hunga manene, arā kia kite, kia rongo i te ao Māori. Ka hoki tēnei tikanga ki mua noa atu i a tauiwi mā ki Aotearoa nei, ā, auraki rā anō ki Hawaiki areare, arā, te kāinga tuatahi o te Māori.

Ngā kawa whakatūtaki

Nō te tau 1807 ka tuhi te rata Ingarihi mō te āhua noho a te Māori. ‘He maha ngā rohe kāinga. Ā, he pakanga te mahi a ngā rangatira o aua rohe’. 1 Ko te mahi o ngā wāhine (he kaha ake ngā reo i ngā tāne) he karanga atu ki te ope, me te ui atu ko wai rātou, ā, i haere mai rātou i te aha. Kia āhua tata atu kātahi ka rere te wero, kia kite mārika kei hea ngā whakaaro a te ope. Kia naomia te taki, kātahi ka tōia te ope ki roto ki te pā. He tikanga katoa ēnei hei hohou i te rongo, hei whakarata hoki ki te riri.

Te hongi

Ahakoa te huri o ngā tikanga, e mau tonu nei te karanga a te wahine, te wero, te whaikōrero, tatū rawa ki te hongi. Ko tā te hongi he whakaū i te rongomau. He tikanga tēnei mai i te whakahānga o te mauri ora e Tāne ki ngā pōngāihu o Hineahuone.

Ngā whakatau ōpaki

I ngā pōwhiri nunui kua puta ngā apakura, ngā mōteatea, ngā  manawawera me ngā wero. He wā anō he māmā noa iho te pōwhiri, arā kua rere te karanga me ngā kōrero,  kua karangahia te manuhiri kia kai tahi me te tangata whenua. I tēnei wā kua tangata whenua te manuhiri, ā, ka manaakitia tā rātou noho ki waenganui i te hau kāinga. Ko te taka kai mā te manuhiri tētahi tohu rangatira ki te Māori.

Te kai me te inu

Ki te tū te pōwhiri ki runga marae, he wāhi anō mō te kai, he wāhi anō mō te moe. He ture ēnei ka hoki ki te tapu me te noa. He rerekē tēnei ture i waenganui i ngā iwi. Ko te tikanga pai he whai i ngā tohutohu a te tangata whenua.

Te koha

He tuku noa te manaakitanga a te tangata whenua i te manuhiri, ā, he tohu whai mana anō te whakawhiti koha a te manuhiri hei whakaū i te manaakitanga a te tangata whenua. I te nuinga o te wā ka takoto te koha ki runga marae ātea i te wā o te pōwhiri. I ngā wā o mua he rourou kai, he puiaki whakahirahira, he pounamu rānei ētahi o ngā taonga ka hora ki runga marae. He moni te koha whakaaro i ēnei rā. Mā te tangata anō e tohu tōna koha hei whakautu i tōna manaakitanga e te tangata whenua.

Ngā tikanga marae

I ngā wāhi ōkawa a te Māori, pērā i te whare whakairo, he nui ngā tikanga ka whakahaere i ngā whanonga tangata, ngā tūranga mahi a te tangata, tae atu ki ngā tūranga noho, moe hoki.

Kupu tāpiri
  1. J. Savage, Some account of New Zealand: particularly the Bay of Islands and surrounding country: with a description of the religion and government, language, arts, manufactures, manners, and customs of the natives, &c. &c. London: J. Murray, 1807, p. 5. Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mark Derby, 'Ngā mahi tika - Te whakatau me te manaakitanga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-mahi-tika/page-1 (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Mark Derby, i tāngia i te 5 Sep 2013