Kōrero: Ngā iwi o Tūranganui-a-Kiwa

Whārangi 2. Ngā ūnga me ngā haumi

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Horouta

Tīmata mai ai ngā kōrero tuku iho a ngā iwi o Tūranganui-a-Kiwa i te taenga mai o Horouta i Hawaiki. I ū mai a Horouta ki Ōhiwa, i te rawhiti o te Moana-a-Toitehuatahi. Heoi, i te whakawhitinga i te tāhuna, Te Tukerae-o-Kanawa, ka tapotu te waka, ka whati te haumi. Ka haere a Pāoa mā ki uta ki te kimi i tētahi rākau tika hei whakapai i te waka. Kia pāmamao atu i te moana, ka tae rātou ki tētahi maunga tiketike, ka kitea te rākau. Ka whakaingoatia taua rākau ko Maunga Haumi. Ka mimi a Pāoa ki taua wāhi, ka rere ko te Mimi-a-Pāoa, ko te awa o Mōtū e rere ana ki te raki, ko te awa o Waipāoa, ka rere whakatetonga mā-rāwhiti ki tōna putanga ki te Moana-nui-a-Kiwa.

Ngā herenga tangata

Kia tika rā anō te waka, ka huri āwhio ia i Te Tai Rāwhiti ki ngā takutai i te tonga. Ka tūtaki ngā tāngata o Horouta ki te tangata whenua; ka noho mai ētahi, heoi ka haere whakatetonga tonu te waka. Nāwai ā, ka tae rātou ki tētahi whanga nui, e tū ana te tūāhu a Kiwa. Ka tahuri rātou ki te taunaha i te rohe mō te iwi o Horouta.

Ka moe a Hine Akua, te tamāhine a Pāoa, i a Kahutuanui, te tama a Kiwa. Ko Hine Hakirirangi te tuahine a Pāoa, nānā te kūmara i mau mai i Hawaiki i tana kete. Ka whakatōngia e ia ngā purapura kūmara ki Manawarū me Āraiteuru hei oranga mō te iwi.

Ka whakapapa ngā iwi katoa o Tūranganui ki ngā tīpuna nei.

Ruapani

Ka heke ngā kāwai rangatira katoa o Tākitimu me Horouta ki runga i a Ruapani: he uri nō Kiwa, nō Pāoa, nō Hine Hakirirangi. Nā Ruapani tōna mana i pou ki runga i a Tūranganui-a-Kiwa. Ko Popoia tōna pā, i tū ki Te Waituhi-a-Māia (Waituhi), i te uru o te awa o Waipāoa. Tokotoru ngā wāhine a Ruapani, ka kapi katoa ngā iwi o Tūranganui-a-Kiwa i a ia.

Māia me Te Ikaroa-a-Rauru

Ko Māia te rangatira o Te Ikaroa-a-Rauru, nō muri kē i a Tākitimu rāua ko Horouta. E kī ana te kōrero, nāna te purapura hue i mau mai i Hawaiki. Ahakoa ka whai ia i ōna whanaunga ki Waikaremoana, i tōna matenga, ka whakahokia ōna kōiwi kia takoto ki te ana o Kohurau i te pae maunga o Maungaroa.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Nick Tūpara, 'Ngā iwi o Tūranganui-a-Kiwa - Ngā ūnga me ngā haumi', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-iwi-o-turanganui-a-kiwa/page-2 (accessed 25 April 2024)

He kōrero nā Nick Tūpara, i tāngia i te 8 Feb 2005, updated 1 Mar 2017