He tino kai ki te Māori te kiko o te kurī. Ka hau te rongo mō ngā hākari nui o te kiko kurī. Ko Hikawera te rangatira o Waiōhiki i Te Matau-ā-Māui. I whakahau a ia kia patua ngā kurī e 70 hei whāngai manuhiri. Whāia, ka whiua tūtae ki roto wai, whai anō kiia ai taua awa, ko Tūtaekurī. Tapaina ai te wāhi tunua ai ngā kurī rā, ko Te Umukurī.
Tērā te kōrero mō ngā iwi o Te Wai Pounamu, ka poka i ngā raho o ngā kurī kia mōmona atu ai i te kainga.
He kurī te kai
I tana haerenga ki Aotearoa i te tau 1769, ka kai a Kāpene Kuki i te kiko o te kurī, me tana rite i te reka ki te kiko o te reme. He tohunga toi a Sydney Parkinson i haere mai me Kāpene Kuki, ki tāna, he rite te kiko o te kurī ki te kiko kau. Hei tā Thomas Brunner, tētahi o ngā kaihōpara Pākehā tōmua, i tētahi o ana haerenga, nā te kore kai ka kai i tana mōkai, a Rover. Ka reka kē ki a ia, hei ko tāna, he rite te reka ki te hipi, te poaka rānei. Whāia, ka karangatia a ia e ngā Māori, ko Kai Kurī.
Ngā kākahu me ngā taonga whakapaipai
Mahia ai he kākahu i te huru kurī, tae atu ki tētahi pūeru hei arai i ngā rākau a Tū. Kīia ai tēnei momo kākahu ‘he tāpahu o Irawaru’. Ka heua te huruhuru i te whiore hei tīpare mō te hunga kei raro i te kapua pōuri, hei huruhuru rānei ki ngā rākau whawhai. Mahia mai ai he hei, he mau kakī, aha atu i ngā kōiwi, ko te kauae me ngā niho hei matau hī ika, hei whakakai hoki.
Te huna kākahu kurī
Kei Te Tai Tokerau tētahi iwi i tapaina ki te kurī. Heoi, i awhitia e te iwi nei tētahi pā o te hoariri, tē taea. Kātahi ka whakataruna te iwi rā kia rite ki te tohorā kua pae ki uta, ko ō rātou kahu kurī ka horaina. Nāwai, ka puta te iwi kei roto i te pā ki waho kia kite i te tohorā. Auē! Ka matika mai te iwi whakataruna rā ki te patu i te iwi o te pā, hinga atu ai. Koira te ahunga mai o te iwi o Ngāti Kurī e ora nei i tēnei rā.
Te whakangau manu
Whakamahia ai te kurī hei whakangau manu. I te wehenga o Tūrongo kia hoki ki tōna kāinga i te riu ki Waikato, ka whakarere i tana kurī ki tana wahine a Māhinaarangi, hei ārahi i a ia mai i Te Tai Rāwhiti, hei hopu manu hoki māna i te huarahi. Ko Tara te tama a Whātonga; he kurī tāna, he kino ki te whakangau.
I te rau tau atu i 1800 whakamahia ai te kurī hei hopu i te kākāpō, te weka, te pūkeko, tae atu ki ngā pārera whakamāunu. Ka poapoa te tangata i te kiwi mā te pakoire i te tangi o taua manu, ko tana kurī kei te herea ki te taura. Kia tata mai, ka tukua te kurī kia hopu i te manu rā. I kōrero a Teone (Hōne) Taare Tīkao o Ngāi Tahu mō te mahi a te kurī ki te hopu pūkeko. Heoi, hei ngā wā ka kaha te pupuhi o te hau ā uru, ka haere ngā tāngata ka patupatu i te repo, kia rere ake ngā manu rā ki te ihu tonu o te hau. Nāwai ā, ka pau te kaha o ngā manu rā, ka tau ki te whenua. Hei reira ka hopukina e ngā kurī.
Ngā kurī mohoao
Tērā ngā kōrero mō ngā kurī mohoao. He ana kei Waitomo, ko te ana Ruakurī. Ka whāia ētahi tāngata hopu manu e ngā kurī mohoao. Waihoki, ka mahia he tāwhiti nui ka whakatū kia tata ki te ana. Ehara! Mau ana ngā kurī mohoao rā.
Ka hopukina ngā kurī mohoao ki te tāwhiti, inarā he maha ngā wāhi o te motu kua tapaina ko Tāwhitikurī. Ko tētahi tikanga ki Te Wai Pounamu, ko te here i te uha ki tētahi wāhi hei poapoa i ngā kurī mohoao kia whakatata mai.
I te wā o te Pākehā, pūhia noatia ai ngā kurī mohoao kua puta i ngā aitanga ki ngā kurī a te Pākehā. Taihoa ā, ka ngaro atu aua momo kurī.
Te kurī me te kawa
Patua ai he kurī e ngā tohunga hiki kawanga, hei whakamāuru i a Tūmatauenga te atua o te riri, tētahi atu atua rānei. I tua atu, ko te kiko o te kurī hei kai mā te tohunga. I Mangakāhia i te tekau tau atu i 1830, ka patua tētahi o ngā kurī mutunga hei kai mā te tohunga nāna i tā te moko o tētahi wahine tapairu.
