Kōrero: Kurī

Whārangi 1. He aha te kurī?

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

I ahu mai ngā kurī māori i Te Moananui-a-Kiwa. Nāwai ā, ka kore haere, ka mate katoa ki Aotearoa. Nā ngā tīpuna o te iwi Māori te kurī i mau ki Aotearoa i te rau tau atu i te tau 1200. Ka nui atu, ka pakari atu ngā kurī i Aotearoa tērā i ngā kurī kei ērā o ngā moutere i Te Moananui-a-Kiwa. Kei waenganui i te 13 me te 15 koma-mano te taumaha.

Te āhua o te kurī

He pakupaku noa te kurī, he roa ngā makawe. He rite te nui o te kurī ki te border collie. He pakupaku te māhunga, he koi ngā taringa, ā he rahi te kauae. He nui ngā pokohiwi me te kakī, he poto ngā waewae, he huruhuru katoa te whiore.

He pango ētahi kurī, ko ētahi he mā rānei, he kōingoingoi rānei, he kōwhai rānei.

Ngā ingoa kē

Ko te ‘gurī’ te ingoa a ngā iwi o Te Wai Pounamu mō te kurī. Tērā anō te kupu ‘pero’; ko te whakapae i ahu mai i ngā tāngata Pāniora, i te mea ko ‘perro’ te kupu Pāniora mō te kurī. Nō muri ka whakahuatia te kupu kararehe mō ngā mea ora katoa e whā ngā waewae.

Kāore i kore i ahu mai te ‘Māori dog’ i te ‘kurī maori’. Heoi, ko te tikanga ake o te ‘kurī maori’, ko te kurī noa.

Auau!

Kāore ngā kurī o Te Moananui-a-Kiwa e pahupahu, ka auau kē. He rite ki te pōkiha te auau, ‘he roa, he mokemoke’. Ko te tangi a te kurī he auau, ko te tangi a te kurī Pākehā he pahupahu.

He puna kai

Ahakoa haere te tangata māori o Te Moananui-a-Kiwa ki hea, ka haere āna kurī, poaka, heihei, kiore ki tana taha. I tua atu i te kiore, he mea whakarata ngā kararehe nei, kainga katoatia. Heoi, ko te kurī me te kiore anake ka tae ki Aotearoa. Nā te kore poaka, ka tīkina ko te kurī hei kai nui.

Kāore i kore ka nui ngā kai pērā i te moa me te kekeno mā te kurī i ngā kāinga Māori tōmua. I maha atu ngā kurī i ngā rā tōmua, koira te take i kainga te maha rawa atu o ngā kurī āhua tamariki ake. He reka ake, he maha atu ngā kurī o aua wā, hei aha te āta whakatipu. Nō muri rawa, ko te ika kē te kai nui a te kurī, inarā, e ai ki ngā taunakitanga, he pakeke te nuinga o ngā kurī i patua hei kai.

Nōnahea mate ai te kurī?

Kāore i te mārama nōnahea mate atu ai te kurī. I mātaki ngā tohunga pūtaiao a Kāpene Kuki i te kurī i ngā moka katoa o Aotearoa i nga haerenga i ngā tau 1770 ki te 1779. Tērā pea nō te kuhu mai o ngā kurī kē ka ngaro te kurī mō ake tonu.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Kurī - He aha te kurī?', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kuri/page-1 (accessed 26 April 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 24 Nov 2008