Kōrero: Kotahitanga

Whārangi 4. Ngā rōpū Kotahitanga i te rautau 1900 me te rautau 2000

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ko Rātana me ngā mahi tōrangapū

He taha tōrangapū anō tō te Hāhi Rātana. I puea ake te pā o Rātana ki tūtata mai o Marton. Nāwai ka whakatenetene te hāhi mō te whakamanatanga o te Tiriti o Waitangi i mua i te rironga mai o ngā tūru Māori e whā. I te tau 1924 ka mea a Rātana ki te whakatakoto i te petihana i hainahia e ngā Māori 45,000 (e rua-hautoru o te taupori Māori) ki te aroaro o Kīngi Hōri e pā ana ki ngā whatinga o te Tiriti o Waitangi. Ahakoa kāore tēnei i hua, i whai hiranga anō te tiriti.

Nāwai ka puea mai ngā rōpū tōrangapū Māori pērā i te rōpū a Matiu Rata i a Mana Motuhake me te Rōpū Māori, i waihangatia i te tau 2004 ki raro i te ārahitanga o Tariana Tūria rāua ko Pita Sharples.

Ngā Mahi Māori mō te Pakanga

I hua mai tēnei rōpū i te waihanganga o te Ope Hōia Māori Rua Tekau Mā Waru. Nā te uaua o te whakatari hōia Māori (kāore i whakaturea kia pōti te Māori mā te rārangi kōwhiri). Nā whai anō i te tau 1942 ka hangaia e ngā mema pāremata e Paraire Paikea rāua ko Eruera Tirikātene te rautaki ki te whakatari i ngā Māori. Kātahi ka whakatūria te komiti o ngā mema pāremata Māori tokowhā me Rangi Māwhete o te Kaunihera Ture (whare o runga). E 21 ngā rohe i whakatūria, tae atu ki ngā komiti ā-iwi e 315. Mā konei whai wāhi rawa ngā iwi ki ngā whakahaerenga ā-motu mō te pakanga.

Te Rōpū Wāhine Māori Toko i te Ora

I te tau 1951 ka hui tuatahi te Rōpū Wāhine Māori Toko i te Ora. I haramai ngā kanohi a ngā komiti toko i te ora i whakatūria e ngā āpiha Māori i raro i a Te Rangiataahua Royal. Ko Whina Cooper te tumuaki tuatahi, ko Miraka (Mira) Petricevich (nāwai ko Szászy) te hēkeretari tuatahi. Ka whai hiranga ngā mahi o te rōpū i te wā o te waihekenga taone i te pokapū o te rautau 1900. I tua atu i ngā mahi toko i te ora, ko ngā mahi tōrangapū hoki a te rōpū.

Kaunihera Māori

Ko te whakapae ka whiua ki te Kaunihera Māori ko tōna ahu mai i te kāwanatanga. Hāunga tēnei, mai i te tau 1987 he maha ngā wā ka hinga i a ia te Karauna i ngā take nui a te Māori.

Te Kaunihera Māori

Whai muri i te Pakanga Tuarua o te Ao ka hanga houtia te rōpū Ngā Mahi Māori mō te Pakanga ki raro i te Ture Whanake Pāpori, Ohaoha Māori o te tau 1945. Nā ngā komiti matua i whakahaere ngā komiti iwi (nāwai ka kīia he komiti Māori) ki raro i te Tari Māori. I ia rua tau ngā pōtitanga komiti. Ka mutu ko te hunga pakeke Māori katoa o tētahi rohe komiti kā āhei te tuku pōti.

Nō raro i te Ture Toko i te Ora Māori o te tau 1962 ka whakarerekētia ngā kaunihera rohe kia ōrite ki ngā rohe Kōti Whenua Māori. Ko te huanga mai tērā o te Kaunihera Māori. Ko ōna mema ka ahu mai i ngā kanohi kaunihera rohe.

Hui Taumata Māori

I whakaūngia te Hui Taumata Māori ki te marae o Tūrangawaewae, i te 14 o ngā rā o Hūrae i te tau 1990. He ōrite tōna āhua ki te Kaunihera Māori engari kāore ōna here ki te kāwanatanga. E 37 ōna kanohi ā-iwi, heoi kāore i whai kiko ki ngā take o tēnā iwi, o tēnā iwi. Nā reira ka aro pū tēnei rōpū ki ngā take e pā ana ki te iwi Māori whānui.

Ngā rōpū porotū

I ngā tekau tau o 1970 me 1980 ka tītoko ake ētahi rōpū mautohe Māori. Ko ngā take ko te whenua, ko te reo Māori me te whawhai i te whakawehe iwi me te mahi kaikiri. Ko ētahi o ngā rōpū ko te Komiti Mahi o Waitangi, ko Ngā Tamatoa, ko te Rōpū Manu Whititua Māori o Aotearoa me te Whakahaerenga Māori mō ngā Mōtika o te Tangata. I tau 1971 ka mauria e Ngā Tamatoa te petihana ki te Pāremata mō te reo Māori, ā, nā rātou i whakarautaki ngā whakatutū puehu tuatahi ki te Rā o Waitangi. Ko te mātotoru o ēnei rōpū nō ngā mātāwaka katoa.

Ngā Manatū Taone

Nā runga anō i ngā whakapau kaha o ngā momo kaitiakitanga me ngā rōpū tāngata ki te tauawhi i te Māori ki ngā taone, ka hua mai ētahi manatū Māori kaitā ki ngā taone. Ko ngā rōpū rongonui ko Manukau Urban Māori Authority (MUMA) me Te Whānau o Waipareira ki te Uru o Tāmaki. Ko ōna ratonga he hauora, he pāpori ki ngā Māori noho taone ahakoa nō hea ake.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'Kotahitanga - Ngā rōpū Kotahitanga i te rautau 1900 me te rautau 2000', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kotahitanga/page-4 (accessed 7 May 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 20 Jun 2012