Kōrero: He Whakaputanga

Whārangi 2. Ngā Kai o roto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te waihanga i te whakaputanga

Ko te tauira tuatahi o te whakataunga he mea hanga e Te Pūhipi (James Busby) rātou ko Te Karuwhā (Henry Williams), ko Te Koroneho (William Colenso).

I tuhia te whakataunga ki te reo Māori kātahi ka whakapākehātia. Nō te whakatauritetanga o ngā tuhinga ka kitea ētahi hapa. I te taha Māori ka kīia te kupu ‘matou’ hei tohu i te whakaminenga, ā, i te whakapākehātanga ka huaina te kupu ‘we’. Engari i ērā atu wāhanga kua whakamahia te kupu ‘ratou’ hei tohu i te whakaminenga. Kāore i tuhia te ‘wh’ i roto i te reo Māori o te whakataunga (i te Tiriti o Waitangi rānei).

Ko te ingoa whānui o te whakataunga ko He w[h]akaputanga o te Rangatiratanga o Nu Tirene, Declaration of Independence of New Zealand.

Ngā wāhanga o te whakaputanga

E whā ngā wāhanga o te whakataunga.

Ka whakatau te tuatahi, he whenua rangatira tēnei, arā, he whenua whai mana motuhake, ā, ko te rangatiratanga ki tō rātou kotahitanga, i kīia rā e rātou ko ‘te Wakaminenga o nga Hapu o Nu Tirene’.

Ko te tuarua ka whakatau ko te ‘kingitanga’ me te ‘mana i te whenua’ ki ngā rangatira o te Whakaminenga. Ko ngā ture mā ngā huihuinga hei waihanga.

I raro i te whakapuaki tuatoru ka whakaritea kia tū he huihuinga i ia ngahuru, i ia ngahuru. Ka noho ko tēnei hei Pāremata hanga ture, whakawā, whakaū i te rongomau me te whakahaere tauhokohoko. Ka tono hoki te whakaminenga ki ngā iwi whakatetonga o Hauraki kia uru rātou ki te Whakaminenga.

Ko tā te whakapuaki tuawhā he whakarite kia tukuna he kape o te whakataunga ki te kīngi o Ingarangi me te mihi ki a ia mōna i whakamana i te haki. I mihi anō ki a ia me te inoi ki a ia hei matua mō te whenua ririki.

Ka tonoa atu ki a Kīngi Wiremu Tuawhā, ā, ka whakamanahia e Peretānia.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Basil Keane, 'He Whakaputanga - Ngā Kai o roto', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/he-whakaputanga/page-2 (accessed 30 March 2024)

He kōrero nā Basil Keane, i tāngia i te 20 Jun 2012