Kōrero: Waka ama

Whārangi 2. Ngā waka ama o ēnei rā

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te waka ama i Te Moana-nui-a-Kiwa

He hī ika, he ō kawenga, he tautiri moana hoki ētahi whakamahinga o te waka ama ki ngā moutere. He tākaro makau te waka ama ki Hawaii me Poronīhia Wīwī. E 70 kiromita te matara o ētahi reihi; arā he tauoma mai i tētahi moutere ki tētahi. Arā anō ngā tauomaoma 500 mita, 1,500 mita rānei. I Aotearoa nei, he whakataetae te umanga nui. Tata tonu i te katoa o ngā waka ama he mea hanga ki ngā papanga matatini pērā i te kakakoata. Ka mutu he āhuatanga e kitea nuitia ana i te ao.

Hawaikinui

I te tekau tau 1980 ka hika anō te hiahia ki tēnei mea te waka ama, whai muri i te tāraitanga o Matahi Brightwell rāua ko Francis Cowan (he kaiwhakatere nō ngā moutere) i te hourua tere moana, a Hawaikinui. I te tau 1985 ka tere mai te waka i Tahiti kāore hoki ōna taputapu hōpara o ēnei rā. I te wā e tāraia ana te waka nei ka tīmata te kaingākau o Brightwell ki te hākinakina ā-motu o Tahiti, arā te waka ama. I te mutunga nāna i whakarite te takoha o ngā waka ama e rua (tokoono) ki te motu. Nā whai anō ka taki whāia e te tini me te mano o Aotearoa.

Ngā karapu tuatahi

Nā te haerenga o Hawaikinui ka hihiri ake a Kris Kjeldsen kia ako i te tārai waka me te tauomaoma waka ki ngā rangatahi o tōna kāinga o Pawarenga ki Hokianga. Nāwai, ā, i te tau 1987 ka whakatūria te karapu waka ama o Ngā Hoe o Pawarenga. Arā anō ngā karapu waka ama ka whakaūria i te tekau tau 1980: ko Māreikura o Tūranga, te kāinga o Brightwell tae atu ki te Karapu o Ōkahu ki Tāmaki-makaurau me Mitimitaga o le Pasifika ki Whāngārei.

Whakahaerenga ā-motu tuatahi

I te tau 1987 ka whakatūria te Tatou Hoe o Aotearoa. I te tau i muri mai, e rua ngā kapa o Aotearoa ka haere ki Hawaii mō ngā Tauomaoma Waka Ama o te Ao. Ka tipu anō ngā karapu me te whakahaerenga ā-motu. Nō te tau 1989 ka tū te Whakataetae Waka Ama tuatahi ki Karapiro.

Te tāruru tuatahi

I te tau 1990 ka whakamana te Kotahitanga o Ngā Waka o Te Moana-nui-a-Kiwa ko Aotearoa hei wāhi tūnga mō te Whakataetae Waka o te Ao. Nō konei me hanga e ngā kaiwhakahaere he tāruru waka ama, kia rite hoki ki ngā hoahoa a te Kotahitanga o Ngā Waka. Ko ēnei ngā waka tuatahi a ētahi karapu. Kei te whakataetae tonu ētahi i roto i ēnei tūmomo waka, ahakoa te putanga mai o ētahi hoahoa waka tere ake i taua wā.

Ngā whakahaerenga ā-motu, ā-ao hoki

I te tekau tau 1990 ka huri o Tatou Hoe o Aotearoa ki Ngā Kaihoe o Aotearoa. Kātahi ka panoni hoki te ingoa o te Kotahitanga o Ngā Waka, arā te International Polynesian Canoe Federation ki te International Va’a Federation. I panoni te ingoa nā te mea kua whānui rawa te hoe waka, kāpā ko ngā waka o Te Moana-nui-a-Kiwa anake. Ko ētahi o ngā reihi he takitahi, he tokorua, he tokotoru, he tokoono.

Mai anō i te tau 1989 e tū ana ngā whakataetae ā-motu. Mai i te tau 1990 kua whai kanohi a Aotearoa ki Ngā Whakataetae Hoe Waka o te Ao, ā, i angitU rātou ki ngā reanga maha. Arā anō ngā whenua o te ao kua tae ētahi kapa.

Ngā kaiwhakataetae waka ama

I te tau 2012 neke atu i te kotahi mano ngā mema o Waka Ama Aotearoa, ā, e 43 ōna karapu me ngā rohe e ono. Ko ngā pakeke mai i te kura tuatahi, ā, hipa atu ki te 70 tau. He maha kē atu ngā wāhine i ngā tāne, otiia i te reanga kaumātua he tino maha kē atu.

Te anamata

Kei te tere ake ngā waka ama o ēnei rā. Kei te whanake haere hoki ngā rautaki a ngā kaihoe. He huhua tonu ngā tikanga, ngā whakataukī me ngā tohutohu kei roto i te tārai waka me te hoe waka. Nā whai anō ka akiaki ngā karapu kia ako i te reo me ngā tikanga. 

Ahakoa ko te tauomaoma te tino o ngā mahi waka ama ki Aotearoa, he pai noa iho ki ētahi ki te kuhu ki rō waka ama mō te hī, mō te harikoa hoki.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Hoturoa Barclay-Kerr, 'Waka ama - Ngā waka ama o ēnei rā', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/waka-ama/page-2 (accessed 19 April 2024)

He kōrero nā Hoturoa Barclay-Kerr, i tāngia i te 5 Sep 2013