Kōrero: Te Kōti Whenua

Whārangi 6. Te Kōti Whenua Māori i āianei

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā whāinga

Mai i te tau 1993, he tino rerekē atu ngā whakahaere o te Kōti Whenua Māori i ērā o mua. I mua ko tōna pūtake he huhuti ake i ngā whenua o ngā Māori. Heoi inaianei ko ōna whāinga matua:

  • ko te pupuri i te whenua Māori me ngā whenua tūmatawhānui e puritia ana e te Māori
  • ko te whakatairanga i te whakamahinga pai, te whakahaerenga me te whakawhanaketanga o te whenua mō ngā uri whai pānga.

Ka haere katoa ngā tāpaetanga whenua Māori mā te Kōti Whenua Māori tonu. He iti iho te uara pūtea o te whenua Māori nā te āhei noa iho o te hunga tokoiti kia hoko. Ko tōna pūtake kia mau tonu ai ngā whenua Māori i ngā hapū. Kei te kōti anō te mana ki te whakarongo ki ngā kēhi kei raro i te Ture Takutai Moana o te tau 2004, te Ture Whakataunga Take Ahumoana o te tau 2004 me ētahi atu ture.

Ngā puna kōrero o te Kōti Whenua Māori

Kei te Kōti Whenua Māori anō ngā mauranga taitara me ngā mōhiotanga kaipupuri whenua Māori. Kei ngā puka o mua rawa atu tonu ngā kōrero papai mō ngā hunga tumu kōrero, tauira reo Māori, me ngā kairangahau.

Ngā tono noho

Ka whakahau hoki te kōti i ngā tohutohu noho e āhei ai te kaipupuri ki te whakatū kāinga (kia kaua anō e whai i te taitara wehe o te poraka). Me whai whakaaro te kōti ki te tautoko a ētahi atu o ngā kaipupuri; ki te whakamahinga pai rawa mō te whenua me te pānga o te whakahaunga noho ki ētahi atu kaipupuri. He huarahi pai hoki tēnei ki te whakamahi tika i te whenua Māori.

Ngā whakaawenga ki te ao Māori

I roto i te tau ruamano kei te kōti tonu te mana ki ngā āhuatanga pāpori o te ao Māori. Ko ō tātou marae ērā kei ngā whenua rāhui Māori, kāti, ko te kōti tonu te kaiarotake o ngā kaitiakitanga marae. Mō ngā kaitiakitanga whenua me ngā kāporeihana Māori; ko te Kōti Whenua anō te kaiwhakahaere i ngā pupuritanga hea me ngā ngā utu rawa; koia anō ka tono mō ngā kaimātai uara, ngā kaiarotake nama, tae atu ki ngā pūkete pūtea.

Kei te kōti te mana ki te tohutohu i te whai kanohitanga o ngā rōpū Māori. Ka āhei anō tōna tonohia kia tuku kupu āwhina mō ngā māngai Māori pai rawa mō ngā whiriwhiringa kōrero, ngā whakawhitiwhiti kōrero, ngā tītaringa whenua me ētahi atu take. Kei te kōti whenua anō te mana ki te whakatau ko wai te tangata tika hei kaitiaki mō ngā taonga tūturu ka kitea ake i ēnei rā.

Nā runga anō i te maha o Ngāi Māori e noho manene ana, ko te Kōti Whenua Māori tētahi pūtahi whakahirahira rawa atu ki te iwi Māori.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mere Whaanga, 'Te Kōti Whenua - Te Kōti Whenua Māori i āianei', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-koti-whenua/page-6 (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Mere Whaanga, i tāngia i te 20 Jun 2012