Kōrero: Mātauranga Māori

Whārangi 6. Ētahi atu whanaketanga

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā kaupapa kāwanatanga o ngā tekau tau o 1970 me 1980

I te tekau tau 1970 ka tīmata ngā ratonga whakangungu i te Māoritanga mō ngā kaiako me ngā kaupapa whakangungu kaiako reo Māori. I te tau 1975 ka tuwhera ētahi tūnga kaiako rauemi Māori ki te tohutohu i ngā kaiako kura tuatahi i roto i te reo me ngā tikanga Māori.

Te kōhanga me ngā kura

Nā te hohoro o te tipu o te kōhanga reo me te kura kaupapa ka tere mimiti te puna tahua me te iti rawa o ngā kaiako reo Māori. He maha ngā kupu whakahē mō te kounga o te reo i ētahi kaiako, kātahi nei ka ako i te reo. Mai i te tau 1986 ka tonoa ngā kaiārahi i te reo (ngā mea i tipu ake i te reo) ki te taituarā i ngā tauira e whanake ana, i te kōhanga reo ki te kura. I te tau 1992 ka whakaputaina e te Tāhuhu o te Mātauranga ko Te Marautanga o Aotearoa, arā, te marautanga ako e hua mai ana i ngā ariā Māori.

Ngā kura kōhungahunga reorua me ngā kura motuhake

Ahakoa ka paheke te rahi o ngā tauira kōhanga reo, ka piki anō ērā o te wāhanga reorua i te takiwā o te tekau tau 2000. Nō te tau 2011, 15 ngā kura motuhake ka waihangatia i raro i te wāhanga 156 o te Ture Mātauranga (i whai wāhanga rumaki ēnei kura). Hāunga te wāhanga reo Māori o ētahi kura, kāore ētahi i whai kounga. Otirā, ka hoki anō ngā akoako a ētahi kia pū anō ai i te tuakiri o ō rātou iwi ake.

Ngā tutukitanga

Kāore e ārikarika ngā pūrongo e whakapuaki ana i te noho rōrā o te Māori ki roto ki te pūnaha mātauranga Pākehā, mai anō i te tīmatanga o te rautau 1900. E ai ki te Pūrongo Reo Māori a te Rōpū Whakamana i te Tiriti i te tau 1986, kāre tahi te tamariki Māori i akona tikatia i roto i te pūnaha mātauranga, ka mutu e takahi ana ngā whakahaere o te pūnaha mātauranga i te Tiriti.1 I te tau 1998 ka puta i a Te Puni Kōkiri ōna kitenga mō ngā āhuatanga kāore e kite nuitia i waenganui i te Māori:

  • te uru ki ngā mātauranga kōhungahunga
  • te noho ki te wāhanga whakamutunga o te kura tuarua
  • te wehe mai i te kura tuarua me tētahi tohu
  • te whakauru ki ngā whare takiura, whare wānanga hoki. Ko te nuinga o ngā Māori kei roto i ngā whare wānanga kei ō rātou hōtaka tuarua.

Te angitu o te kauwaka Māori

I te tau 2009 e 22.6 ōrau noa iho ngā tauira Māori ka wehe i te kura tuarua ka āhei ki te kuhu ki te whare wānanga. Mō te Pākehā, e 51.7 ōrau ka puta ki te whare wānanga. E ai ki ngā rangahau, he momoho ake ngā tauira kei ngā kura Māori i ō rātou hoa kei ngā kura Pākehā. Engari i te tau 2010, e 14.6 ōrau noa iho ngā tauira o ngā kura Māori ka whai i ngā kaupapa mātauranga Māori.

Kupu tāpiri
  1. I takoto ki Richard Benton, Fairness in Māori education: a review of research and information. Te Whanganui-a-Tara: Royal Commission on Social Policy, 1987, wh. 2. Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Ross Calman, 'Mātauranga Māori - Ētahi atu whanaketanga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/matauranga-maori/page-6 (accessed 30 March 2024)

He kōrero nā Ross Calman, i tāngia i te 20 Jun 2012