He korero whakarapopoto
Te tipuna a Tara
Ko Ngāi Tara te ingoa tūturu o Muaūpoko. He mea whakaingoa te iwi ki te tipuna ki a Tara. Ko ōna mātua, ko Whātonga, te kaihautū o Kurahaupō, rāua ko Hotuwaipara. I mua tata i te whānautanga mai o Tara, ka tū te tara ika ki te mati o Hotuwaipara, nā reira tapaina ai tā rāua tama ko Tara.
Nō muri, ka heke te iwi i te Te Matau-a-Māui ki Te Whanganui-a-Tara. Nō muri ka tapaina te iwi ki te ingoa a Muaūpoko, hei tohu ko rātou te iwi ka noho ki te ūpoko o Te Ika-a-Māui.
Te rohe o Muaūpoko
I te tīmatanga, i noho a Ngāi Tara ki ngā whenua huri āwhio i Te Whanganui-a-Tara me Kapiti. I reira, ka noho tahi rātou me ētahi atu iwi. Mai i te tekau tau atu i 1820, ka tomokia te rohe e ngā iwi o Ngāti Toa, o Te Āti Awa o te raki. Kia tau ngā riri ki a Ngāti Toa, ka rere a Muaūpoko ki ngā rohe o Horowhenua, o Manawatū noho ai.
Te rironga whenua
I te tau 1839, ka hokona e ngā rangatira o Te Āti Awa ngā whenua o Te Whanganui-a-Tara ki te Kamupene o Niu Tīreni (New Zealand Company), hei waihanga i ngā nōhanga Pākehā. Ahakoa ngā pānga o Muaūpoko ki te whenua, kāore rātou i kōrerohia. Nā ngā pakanga a Muaūpoko ki iwi kē kua riro anō ōna whenua ki Horowhenua. Nō te taenga o ngā tāngata whai Pākehā, ka heke te kaha me te mana o te iwi. Ka kino a Waipunahau i ngā mahi pāmu me ngā mahi poro rākau, ka mate ngā ika o te roto.
Muaūpoko i ēnei rā
Kei Taitoko (Levin) ki Horowhenua Te Manatū ā-iwi o Muaūpoko. Koia te kaiwhakarato i ngā tahua mō ngā take hauora, toko i te ora hoki. Kei te hiki ake anō te iwi i āna tikanga, hītori, kōrero tuku iho. Kua oti i a Muaūpoko te hanga i tētahi Rōpu Kaitiaki o Waipunahau, ko tōna whāinga matua ko te whakatika i te wai kia pai, te whakakī i te roto ki te ika, te whakatipu rākau ki ōna tahataha. I te tataunga iwi o te tau 2013, e 2,691 ngā tāngata i kī he uri rātou nō Muaūpoko.