Ngati Porou: Mo te Atua, te Kingi me te Whenua
Nga take matua:
Te hokowhitu toa o Ngati Porou
He nui nga mahi whakahere me nga korero mo Ngati Porou ki roto i nga pakanga o te ao. Mo nga korero hitori o nga ahuatanga i pa atu ki nga hoia, kaore i ko atu, kaore i ko mai i a Takuta Monty Soutar. Ko ta te kiriata nei he tiro ki nga Kaupoi o Kamupene C o Te Hokowhitu a Tu. Me te whai wahitanga o aua mahi ki te Whakataunga Tiriti a Ngati Porou.
He tangata te utu
He nui, he maha nga hoia o Ngati Porou i hinga i nga pakanga o te ao. Me ki, i utua te utu o te mate. He maha noa ratau i mate, he maha noa ratau i taotuhia, i mauheretia ranei e te hoariri. Ko ratau i hoki mai, kua pangia o ratau hinengaro, o ratau tinana hoki e te mokinokino o tenei mea te pakanga. Koia i kiia ai, he tangata tonu te utu.
Ta Apirana Ngata
I te pakarutanga mai o te pakanga tuatahi i te tau 1914, ko Ta Apirana Ngata te Mema o Paremata mo Te Tairawhiti. Koia nei te tangata i whakahau i te iwi o Ngati Porou kia haere ki nga pakanga e rua o te ao.
Apirana Mahuika
Ko Papa Apirana Mahuika te kaihautu i te Whakataunga Tiriti o Ngati Porou, mai ano, mai ano. Ko ia hoki te heamana tuatahi mai i te orokohanga ake o Te Runanga o Ngati Porou i te tau 1987. I pupurihia e ia te turanga nei, a, mate noa i te tau 2015. I tenei kiriata ka kitea tana tama a Matanuku Mahuika – he roia, he kaiwhiriwhiri hoki mo te pire o Ngati Porou.
He patai arotahi
Anei etahi patai hei whakautu mahau i mua i te matakitaki i te kiriata nei. Matakitakihia, katahi ka hoki mai ki au whakautu. Tera pea ka tini, ka tapiri ranei koe ki au whakautu tuatahi.
1. He aha o mohiotanga mo te urunga o Ngati Porou ki nga Pakanga o te Ao, ki nga Pakanga a-Motu ranei?
Kaupapa matua: 
Wanangahia ko to akomanga nga mohiotanga mo te urunga o Ngati Porou ki nga Pakanga o te Ao, ki nga Pakanga a Motu hoki.
2. Ko wai a Ta Apirana Ngata?
He tangata rongonui a ia mo te aha? No hea te koroua nei? He aha te take i whakaaraara nei a ia i te iwi o Ngati Porou ki te tautoko i te Karauna mo te Pakanga Tuatahi o te Ao?
3. He aha te whakautu a Ngati Porou i te wa o te pakanga? I pakanga tatau me te Karauna, i to ratau taha, i pakanga ranei ki te Karauna?
Kaupapa matua: 
I hohoro te urupare a Ngati Porou ki te tono a te Karauna?
He patai tere
He patai tere mo muri tata i te matakitaki i te kiriata poto.
Nga kaupapa matua:
Hei mahi
He tumahi mo te katoa
Rongonuitia ai nga hoia o Ngati Porou me a ratau mahi i roto i nga pakanga o te ao. I reira hoki etahi atu hoia Maori no etahi atu iwi.
1. Rangahautia nga korero e pa ana ki ou ake tipuna, a, mena i whawhai tahi ai ratau i nga pakanga nei.
Nga kaupapa matua: 
Anei etahi patai hei awhina i au mahi rangahau:
- Tokohia o to whanau i haere ki tawahi hei hoia?
- I whawhai ratau ki hea?
- He whakaahua wahau o ratau o to whanau i whawhai ki tawahi?
- I hoki mai ratau?
- Pehea nei to ratau pakeke i ta ratau haerenga ki tawahi?
- He uri ano a ratau i to ratau haerenga ki tawahi?
- Ko wai ma nga mema o to whanau ka taea te awhina i a koe?
Whakaatu mai i au kitenga:
- ma te whakaatu mai i au mahi ki to akomanga
- hei pikitia
- hei purongo a-tuhi me te whakaahua kei roto
- hei kiriata poto.
2. Wanangahia etahi whakaaro mo nga momo ahuatanga hei whakanui, hei whakamaumahara i a ratau ma i whawhai ki nga pakanga o te ao.
Nga kaupapa matua:
He tumahi mo nga uri me nga akonga o nga kura o Ngati Porou
1. Haere ki te Whare Whakamaumahara ki nga Hoia o Kamupene C.
Nga kaupapa matua:
- He whakaahua tipuna wahau kei tenei whare? Ko wai ratau? Pehea nei to ratau pakeke i te wa i haere ratau ki te pakanga?
- I hoki ora mai ratau i te pakanga?
- He whakaahua tipuna o o hoa akomanga kei tenei whare?
- Ki o whakaaro, i pehea nga ahuatanga o te hau kainga i te wa i haere ai nga tane ki te pakanga?
- Ki o whakaaro, i pehea nga kare-a-roto o nga whanau i mahue mai?
2. Kowhitia he hoia e iri ana tona whakaahua ki te Whare Whakamaumahara ki nga Hoia o Kamupene C. Tuhia he purongo mo tenei hoia. Tera pea ko to tipuna i haere ki te pakanga, he tangata ke atu ranei.
Nga kaupapa matua:
Anei etahi patai hei awhina i au mahi rangahau:
- Ko wai te ingoa o te hoia?
- He aha tona tunga i roto i te ope taua?
- Inahea ia haere ai ki te pakanga?
- I tonoa ki hea whawhai ai?
- He uri ano no tona whanau i haere ki nga pakanga?
- He aha a ratau tautohito i te wa o nga pakanga? Pehea to ratau ao?
- I pehea hoki to ratau ao i muri i te pakanga?
- Ki o whakaaro ka pehea ki a koe mena i tonoa ko koe ki te whawhai mo to iwi, mo to whenua, ki nga whenua o tera taha o te ao?
Whakaatu mai i au kitenga:
- ma te tuhi purongo korero, whakaahua hoki
- hei whakaaturanga PowerPoint ki to akomanga.
He tumahi mo nga akonga o nga kura kei waho o Ngati Porou, mo nga uri hoki o iwi ke
1. He maha nga taone whai tohu maumaharatanga mo te hunga i haere ki nga pakanga. Rapaina he tohu whakamaumaharatanga kei to ake taone, a, ka haere ki te tirotiro.
Nga kaupapa matua: 
- He tohu hei whakamaumahara i te aha?
- He aha ona korero?
- Pehea nei tona ahua? Ko wai te kaitiaki?
- Haere ai nga tangata ki te tirotiro i te tohu?
- He aha atu ano etahi ara o te taone e whakamaumahara i nga hoia?
2. Mena kare he tohu whakamaumaharatanga o to taone, hangaia mai tetahi tohu e tika ana. Taia mai he pikitia, tuhia ranei he whakamarama mo te ahua o te tohu. Whakamaramatia mai te take i kowhiria e koe tenei tauira me tona whakapapa.
Kaupapa matua:
3. Tuhia he reta, hangaia he kiriata poto ranei hei whakahau i te Kaunihera o to taone ki te whakatu i tetahi tohu whakamaumaharatanga mo te parekura o nga hoia o to taone. Me whai mana, me whai kiko hoki nga korero o tau reta, o tau kiriata poto ranei. Kia marama pu ai te Kaunihera i nga take e hiahia nei koe ki te whakatu i te tohu whakamaumaharatanga. Me whai tauira hoki koe mo to tohu me te tika o tona hanga.
Nga kaupapa matua:
Ma te kaiako
Hononga ki Te Marautanga o Aotearoa
Tikanga a-Iwi: Te Ao Hurihuri, Taumata 4: (4.2) Ka whakaahua i nga huarahi e tuhia ai e maumaharatia ai nga mahi o mua.
Tikanga a-Iwi: Te Ao Hurihuri, Taumata 5: (5.1) Ka whakamarama i te whakaawenga o nga tuahua o mua i nga hononga i roto, i waenga hoki i te ropu, me te haere tonu o enei whakaawenga.
Te kaupapa
Tirohia enei hononga ki nga parongo me nga rauemi e pa ana ki te Maori me te iwi o Ngati Porou ki roto i nga Pakanga:
- Māori and the First World War (NZ History)
- Māori and the Second World War (NZ History)
- 28th Māori Battalion
Hei aronga
- He aha nga mohiotanga a nga akonga mo te mahi a te iwi Maori ki nga Pakanga Tuatahi, Tuarua hoki o te Ao?
- He aha nga mohiotanga a nga akonga mo te mahi a Ngati Porou ki nga pakanga?
Kuputaka
whakamomori
suicide
matanga
expert, specialist (pukenga, tohunga, matatau, toa)
kokiri
attack, charge, lead (hapai)
rawahi
overseas (tawahi)
Hoki atu: He aha kei roto? Haere tonu: He kawenata tapu
Kaore te tohuto e whakamahia ana e Ngati Porou i roto i tenei rauemi paetukutuku.
© Te Runanganui o Ngati Porou 2020.