Te Tai – Treaty Settlement Stories

He patai arotahi

Anei etahi patai hei aronga mahau mo mua i te matakitaki i te kiriata nei.

He aha o mohiotanga mo te Tiriti o Waitangi?

He aha o mohiotanga mo te Tiriti o Waitangi? Me wanangahia e te katoa o te akomanga, a, ka tuhi i nga mea e mohio ana koutou.

1. He aha tenei mea te ‘rangatiratanga’?

Kaupapa matua:

He aha etahi atu kupu ka puta ake i te kupu ‘rangatiratanga’? Hei tauira: rangatira, tira, rata. He aha te ia o enei kupu? He momo awhina ano a enei kupu, e marama ai koe ki te kupu ‘rangatiratanga’?

2. Ki o whakaaro, e hia nga marae o roto o Ngati Porou?

Kaupapa matua:

Tuhia au whakautu ki te pepa, ki te papa ma ranei i mua i to mataki i te kiriata. Katahi ka hoki atu ano ki au whakautu i muri tonu i to matakihanga i te kiriata, katahi ka whakataurite i nga whakautu.

3. Tokohia nga uri o Ngati Porou?

Kaupapa matua:

Tuhia au whakautu ki tetahi pepa, ki te papa ma ranei i mua i to mataki i te kiriata. Mutu ana tau matakitaki i te kiriata, me hoki ano ki au whakautu ka titiro mena e hangai ana, e aha ana ranei. 

He patai tere

He patai mo muri i te matakitaki i te kiriata poto.

He mahere whenua: Nga marae o Ngati Porou

Nga kaupapa matua:

Hei mahi

Huakina te Google Docs

Hei ngohe ma te katoa

I Aotearoa nei, ko te Paremata te kaihanga ture o te whenua. Ka timata hei pire i te tuatahi. Ka noho hukihuki tonu te pire, katahi ka whakaturehia.

1. Rangahautia nga korero mo te whakaturetanga a te Pire Whakataunga Take Tiriti o Ngati Porou.

Kaupapa matua:

Anei etahi pito patai hei arataki i au mahi rangahau:

• Ko wai te hunga hanga ture ki Aotearoa nei?
• He aha tenei mea te pire?
• He aha te tukanga o te whakature pire?

Whakaatu i au kitenga:

• ma te mahi kauhau ki to akomanga
• ma te hanga hoahoa rerenga hei whakaatu i te tukanga o te whakature pire
• ma te hanga panui pikitia
• hei purongo, whai korero, whai whakaahua hoki
• ma te hanga kiriata poto mo o hoa.

Anei etahi hononga hei awhina i au mahi rangahau:

• How laws are made (New Zealand Parliament)
• The parliamentary pipeline: How laws get made in New Zealand (Newshub)

2. He aha tenei mea te Whakapaaha a te Karauna? Matapakitia, rangahautia tenei patai me o hoa, mahi a-ropu, mahi a-akomanga ranei.

Nga kaupapa matua:

Anei etahi patai hei awhina i au mahi rangahau:

• Ko wai, he aha ranei tenei mea te Karauna?
• He aha te whakapaaha? He aha nga korero o te whakapaaha? Me pehea te ahua o te whakapaaha? He aha te kupu a Ngati Porou mo te whakapaaha, mo te ‘apology’ ranei?
• Ina hea koe i tuku whakapaaha ai? He aha te take? I pehea nei to whakapaaha?
• Whakaarohia he wa i whakapaaha atu tetahi ki a koe. He aha te take? I pehea nei ta ratau whakapaaha? I pehea hoki tau whakautu atu?
• He aha te tino take o te whakapaaha a te Karauna? Ha aha nga hua?

Anei etahi hononga hei awhina i au mahi rangahau:

• Crown to apologise to Parihaka today for past injustices (Stuff)
• Settling historical Treaty of Waitangi claims (New Zealand Government)

He ngohe, mena kei te rohe o Ngati Porou to kura, he uri ranei koe no Ngati Porou

1. Tirohia te mahere whenua o nga marae o Ngati Porou. Tuhia au whakautu ki nga patai e whai ake nei, katahi ka whakawhiti korero me tetahi hoa o to akomanga.

Nga kaupapa matua:

• He hononga au ki tetahi, etahi ranei o enei marae?
• He hononga a etahi o to akomanga ki enei marae?
• Mai i te mahere marae nei, e hia nga marae kua tae atu koe?
• He aha nga take, nga huinga i tae ai koe ki enei marae?

2. Whiria tetahi marae mai i te mahere marae hei rangahau mahau. Kei a koe te tikanga ko tehea marae, tera pea ko to marae ake, ko tetahi atu o nga marae ranei.

Nga kaupapa matua:

Anei etahi patai hei awhina i au mahi rangahau:

• Ko wai te ingoa o te tipuna whare?
• Ko wai nga iwi, nga hapu o te marae?
• He aha nga ingoa o nga whare o te marae?
• He aha te take i tohua ai e koe ko tenei marae hei rangahau mahau?
• Ko wai te hunga mohio ki nga korero mo te marae nei kei to hapori, hei awhina i a koe ki te kohi i nga korero?
• Ko wai nga tipuna o te marae?
• He aha nga korero mo tenei marae?

Whakaatu i au kitenga:

• hei purongo, whai korero, whai whakaahua hoki
• ma te kauhau ki to akomanga
• ma te hanga panui pikitia
• ma te hanga kiriata poto mo o hoa.

He ngohe mena kei waho to kura i te rohe o Ngati Porou

1. Whiria tetahi marae o Aotearoa whanui hei rangahau mahau. Kei a koe te tikanga ko tehea marae, tera pea ko to marae ake, ki tetahi atu o nga marae ranei.

Nga kaupapa matua:

Anei etahi patai hei awhina i au mahi rangahau:

• Ko wai te ingoa o te tipuna whare?
• Ko wai nga iwi, nga hapu o te marae?
• He aha nga ingoa o nga whare o te marae?
• He aha te take i tohua ai e koe ko tenei marae, hei rangahau mahau?
• Ko wai te hunga mohio ki nga korero mo te marae nei kei to hapori, hei awhina i a koe ki te kohi i nga korero?
• Ko wai nga tipuna o te marae?
• He aha nga korero mo tenei marae?

Whakaatu i au kitenga:

• hei purongo, whai korero, whai whakaahua hoki
• ma te mahi whakaaturanga ki to akomanga
• ma te mahi toi
• ma te hanga kiriata poto mo o hoa.

2. I tenei kiriata poto ka kitea nga raiona i te tohu whakamaumaharatanga o te Wellington Cenotaph, a, ka kitea hoki i te tohu whakamaumaharatanga o te Gisborne Cenotaph. Ko te raiona te tohu o te hautoa, o te maia. Koinei hoki te kararehe a-motu o Ingarangi.

• Ko tehea momo kararehe, taniwha ranei ka tohua e koe hai kaitiaki mo to iwi, to hapu, to whanau, to kura? He aha ai?
• He kaitiaki ano ta koutou, a-iwi, a-hapu, a-whanau, a-kura ranei?
• Hangaia he pikitia o to kaitiaki. He mea pono, he mea hanga ranei.
• Tuhia nga whakamaramatanga o to kaitiaki: tona ahua, ona taera, era momo ahuatanga.
• Whakamaramatia te take i whiria e koe tenei kaitiaki hei kaitiaki mo to iwi, to hapu, to whanau, to kura.
• He aha nga korero mo to kaitiaki?
• Ki o whakaaro, ko tehea te wahi pai mo to kaitiaki kia kitea e te tangata?