Kōrero: Tangihanga

Whārangi 3. Ngā tikanga o te tangihanga

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te ōhākī

I te rongo o te rangatira kua tata mai a mate, ka karangatia te iwi kia whakapuaki te rangatira i tana ōhākī, arā ngā tohutohu whakamutunga ki tōna iwi. He wā kua karangahia te iwi ki te whai utu, he wā anō kua tohua te tuku i ngā taonga.

Ō matenga

Ka tono anō tētahi rangatira kua tata mate ki tētahi momo kai, ki te wai rānei mai i tētahi puna. Ko te ō matenga tēnei hei whāngai i te haere o te wairua i muri i te matenga.

Inā tata hemo ana te tangata mau i te pakanga, hei whakahere rānei ki te whenua ō iwi kē, ka uia pea, ‘Tukua mai he kapunga one ki au, hei tangi.’

Tuku wairua

Ka tākina anō te karakia o te tuku wairua ki runga i ērā e mate ana hei whakamāmā i te huarahi o te wairua ki te ākeāke. Ka tākina ēnei karakia e te tohunga.

Whakarite tūpāpaku

Nā te kaha rawa o te tapu i te mate, ka tohua rawa ngā mātanga tonu o te hapū ki te whakarite i te tūpāpaku. Ka panipania te tinana ki te kōkōwai me te hinu. Kātahi ka whakanoho tūtia kia whiri ngā pona ki raro iho i te kauae, me te kōtui o ngā ringa ki ngā waewae. He mea tākai te tūpāpāku nei ki te whāriki, te korowai me ētahi atu kaitaka.

Kia tangihia, kia mihia

He mea kōpaki te tūpāpaku ki roto i te waka tūpāpaku i mahia ki te kiri rākau ka mauria ki te atamira, ki te whare mate rānei, ki te poho ā-whare rānei mō te wā o te tangihanga, kia tangihia, kia mihia.

Ka tukuna ngā whaikōrero, karanga me ngā apakura ki te aroaro o te tūpāpaku tonu, anō nei kei te ora te tūpāpaku rā.

Te mātai tangihanga

Ka hoki ngā mahara a te Pākehā a Thomas Kendall ki te tangihanga mō Tautoro i te tau 1814:

The corpse was neatly wrapped up in the clothing which had been worn by the deceased. The feet, instead of being stretched out as is customary in England, were “gathered up” in such a manner by his sides that I could not discern them. I heard bitter lamentations of the women and the funeral song or ode of the men. I witnessed a mock fight as part of the ceremony, and the whole party, consisting of two or three hundred, feasting upon sweet potatoes by way of conclusion. The women, who were about six in number and related to the deceased, cut their faces, breasts and arms with shar shells until they were covered with blood.
(He mea āta pōkai te tūpāpaku ki ōna kākahu anō. Ko ngā waewae kāore i torona pēnei i ngā tikanga o Ingarangi, engari ka “whakawhāitihia mai” ki tōna taha i kore ai au te kite atu. Ka hītaratara te rongo atu i ngā tangi apakura a ngā wāhine me ngā waiata tangi a ngā tāne. Ka tutu hoki te pūehu, ā, hei te otinga kua hākari kūmara te iwi katoa e rua e toru rau tāngata. Ko ngā wāhine tokoono pea o te whānau pani, ka haehae i ō rātou kanohi, poho, me ngā ringaringa ki te matā kia toto rawa.)1
Kupu tāpiri
  1. I takoto ki J. R. Elder, Marsden’s lieutenants. Ōtepoti: A. H. Reed, 1934, wh. 64. Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rawinia Higgins, 'Tangihanga - Ngā tikanga o te tangihanga', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/tangihanga/page-3 (accessed 27 April 2024)

He kōrero nā Rawinia Higgins, i tāngia i te 5 May 2011