Ka wehi te Māori i te ngahere, i te ātaahua, te wairua, tae atu ki te nui o te kai, te rongoā, ngā rauemi hei mahinga papanga, whare, aha atu hoki.
He maha ngā momo ingoa mō te ngahere – te ngahere, te ngāherehere, te nehenehe, te ngahengahe, te wao, te waonui, te waoku. Ko te motu, ko te motu rākau rānei te ingoa o ngā iwi o Taranaki mō te uru rākau.
Tāne
Ka hangaa i a Tāne te wao nui i te wehenga o Rangi rāua ko Papa kia puta te ao mārama. Ko Tāne Mahuta te atua o te wao nui, tae atu ki ngā tipu me ngā manu. Ko Tānenui-a-rangi te kaihanga i te tangata.
Te mauri o Tāne
Whakapono pū te Māori mō te mauri hei tiaki i te ngahere. Ka whakatōkia te mauri ki tētahi mea kei te ngahere – he kōhatu pea, he rākau pea. Ka āta tohua ngā kōhatu rerekē te āhua, ka tāpuke ki tētahi wāhi tapu, pērā i take o tētahi rākau taumanu. Whai anō, ka tukua he moko kākāriki, he moko tāpiri rānei hei tiaki i te mauri. E ai ki te Māori ka noho ēnei tipua mō ake tonu atu.
Heoi, ka taea e tētahi tohunga nō iwi kē te whaiwhaiā i taua mauri kia memeha, kia kore, kia riro rānei. I konei ka karanga te iwi ki ngā tohunga kia whakaorangia anōtia te mauri rā.
Ngā kōrero mō Rātā
Kawea ai ngā tikanga hei whakapūmau i te wao nui a Tāne. Kei ngā kōrero mō Rātā te tauira.
Ka tomo a Rātā i te ngahere, ka tuaina he rākau hei tārai waka. Aoake ka hoki a Rātā ki te ngahere, kua tū mai anō te rākau rā nāna i tope. Ka tope anō e Rātā te rākau rā, ka tāraia. Nō te hokinga mai i te ata, kua tū anō. Ka whakaaro a Rātā kia huna i roto i ngā rākau. Nāwai ka haere mai te tini o Hakuturi (ngā kaitiaki o te wao; ka rite ki te manu, ki te ngārara) ka whakatū anō i te rākau. Ka puta a Rātā ki mua i tō rātou aroaro. Nō konei ka mea atu te tini o Hakuturi ki a Rātā mō tana hapa, he kore nōna i tuku karakia i mua i te tope i te rākau. Kātahi ka whakatika a Rātā i a ia anō, ka tukuna e te tini o Hakuturi te rākau rā ki raro.
Ngā mātauranga mō te taiao
I patua ririkitia te moa, ka tahuna te nui o te ngahere e ngā tāngata tōmua ki Aotearoa. I roto i te 500 tau, ka heke te korahi o te ngahere mai i te e 80% ki te 50%. I roto i te 200 tau mai te taenga o tauiwi ki Aotearoa, kua heke tēnei rahi ki te 24.8%. Ka nui te mōhio a te Māori ki ngā rākau o te ngahere, ko ēhea ka pai mō te rongoā, ko ēhea ka pai hei kai, ko ēhea ka pai hei kākahu, hei taputapu, hei hanga whare, hei tārai waka, arā atu.
