Kōrero: Ngā mahi tika

‘Haere mai, ngā manuhiri tūārangi!’ I te nuinga o ngā marae ko te pōwhiri i te manuhiri, he wero (i ngā hui nunui), he karanga, he tangi ki ngā mate, he whaikōrero, he hongi, ā, he kai te whakamutunga. I hua ake te kawa o te pōwhiri i te wā o te riri. Ko te pūtake o ēnei tikanga ko te whanaungatanga ā-whānau, ā-hapū, ā-iwi. Tae mai ki ēnei rā, e ora tonu ana ngā tikanga mō te whānau tamariki, me te mate.

 

He kōrero nā Mark Derby
Te āhua nui: Tāne and Hineahuone – the origin of the hongi

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Te manaakitanga

Nō mua i te taenga mai o te Pākehā ngā tikanga Māori o te pōwhiri i te manuhiri. Ka karanga te wahine kia mātau te iwi ko wai te manuhiri, ā, he aha te kaupapa o te haramai. Ka whai i muri ko te wero, (mehemea he manuhiri tūārangi). Kia mātau rā anō te iwi kāinga he ope haumārie, ka takina ki roto i te pā, ka whāngaia.

Kei roto i te kawa o te pōwhiri ko te karanga, te wero, te tangi ki ngā mate, te whaikōrero me te hongi. I muri mai ka karangatia te manuhiri kia kai. Ka tuku koha anō te manuhiri ki te tangata whenua – i ngā rā o mua he kai, he taonga ngā koha, engari i ēnei rā he moni.

Te whanaungatanga, ngā whanau me te marae

He mea nui ki te Māori te tūhonohono i a ia, ā, nā whai anō ko te tūāpapa ēnei o ētahi o ngā tikanga. Ka tīmata mai ngā whaikōrero a ētahi i runga i te whakapapa hei tūhono i te manuhiri ki te tangata whenua. Ka mutu ka hokihoki tonu te nuinga o ngā Māori e noho ana ki ngā taone ki te wā kāinga ki te tīkapekape anō i te ahi kā.

Ko ngā hapū tonu te tangata whenua ki ngā marae maha. Ko rātou te kaipupuri i te mauri o te marae, tae atu ki ngā mahi katoa e pā ana ki te marae. He rangatira tonu ngā kaumātua me ngā kuia i waenganui i te iwi.

Ngā tangihanga me te whakawhānau tamariki

Ki tā te Māori, ka mate ana te tangata kua rere tōna wairua ki te rerenga wairua, kei te pito o Aotearoa. Kia tae ki tōna tangihanga ka tangihia, ka mihia ia e te manuhiri, ā, ka tāwharautia te whānau pani e te whānau me te hapori. He rite te wā ka tīraha te tūpapaku ki runga ki tōna marae ake, hei reira rūpeke ai te tangata ki runga ki a ia mō te toru rangi, neke atu rānei. He wāhi tapu ngā urupā ki te Māori.

Ka whānau ana te tamaiti kua nehua tōna ewe ki te whenua o tētahi o ngā mātua. I ēnei rā kua whai ētahi Pākehā i tēnei tikanga.

Ngā tikanga Māori i ēnei rā

Kua urutau ētahi tikanga mō ngā mahi hou o te ao hurihuri nei. E kitea ana tēnei āhua i ngā marae kei tāwāhi, kei ngā taone rānei, me ngā marae ā-iwi. Kei ngā wāhi katoa o tauiwi te ao Māori e kitea ana. Ko tētahi tauira ko te tānga o te kawa ā-whare i te whakaaturanga toi o Te Māori i tū ki Te Āporo Nui i te tau 1984.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Mark Derby, 'Ngā mahi tika', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-mahi-tika (accessed 2 May 2024)

He kōrero nā Mark Derby, i tāngia i te 5 o Hepetema 2013