Kōrero: Ngā tuhinga ōpaki

Whārangi 4. Te hunga kaituhi hou

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Nō te tekau tau 2000 ka whakawhānui te reanga kaituhi Māori i ngā kaupapa tuhi i whakatakotoria e te hunga i mua i a rātou. Ko ētahi ka rere ki tāwāhi ki te whakawhanake i ā rātou mahi. 

Te maruwehi

I tīmata a James George ki te tuhi i te tau 1995, ‘nō te matenga ō tōku whāea ka taka iho te huatau he tangata noa ahau. I reira ka tahuri au ki te whakatinana i ngā tūmanako me ngā wawata kāore au i whai wā (he māngere hōnea rānei) ki te whakatinana.’ I tae atu ia ki tētahi awheawhe tuhi nā te kaituhi nā Judith White i whakahaere, ā, ka ‘oho ake ōku kahanga pohewa’, ka tīmata tonu atu i reira ki te whai i te huarahi o te tuhituhi.1

Ko James George

Ko te pakimaero tuatahi a James George ko Wooden horses, he mea whakaputa i te tau 2000. Whai muri ko Humingbird, i tū ki te whiringa toa o te Montana New Zealand Book Awards i te tau 2004. I te tau 2006 ka puta ko Ocean roads. I te tau 2013, he mema komiti a George (nō Ngāpuhi) nō Te Hā, he rōpū i whakatūria ki raro i te awe o Toi Māori Aotearoa hei whakatairanga i ngā tuhinga kaituhi Māori.  

Ko Paula Morris

He ngaio a Paula Morris (nō Ngāti Wai) i mahi ki ngā ahumahi pūoro, whakatairanga hoki ki tāwāhi. I whiwhi ia i te Tohu Paerua mō te Tuhi Auaha mai i Wikitōria i Te Whanganui-a-Tara, ā, i te tau 2003 ka tohua koia hei kaituhi noho ki te wānanga whai mana o te Whare Wānanga o Iowa. Nā Morris mā i whakatakoto te tauira, ka taea e ngā kaituhi Māori te kake ki ngā maunga tiketike mehemea ka whai wāhi tonu ki ngā huarahi o te mātauranga.

Ko ētahi o āna pakimaero, tuhinga poto hoki ko Queen of beauty (2002), ko Forbidden cities (2008) me Rangatira (2011). I ētita anō a Morris i te Penguin book of contemporary New Zealand short stories (2009). He manu rererangi, he manu topa noa. I te tau 2013, i Ingarangi ia e noho ana. Kei roto i āna mahi ka whakaatu i te atamai me te tau o ngā Māori kei tāwāhi e noho ana. 

Ko Kelly Ana Morey

I mahi tuatahi a Kelly Ana Morey (nō Ngāti Kurī, Te Rarawa me Te Aupouri) hei tumu kōrero mahi toi. I puta tana mahi tuatahi a Bloom i te tau 2003, nō muri mai i tana whakatā ki Te Tai Tokerau, he taurikura i tōna tamarikitanga. I te tau 2004 ka tuhia ko Gracie is gone. Ko Quinine (2010) i tauiratia i tōna pakeketanga ki Papua New Guinea me tōna papamuri ki te ao toi. I roto i tāna pukapuka ka raweke ia i ngā kōrero mō te whakataiwhenuatanga me te oranga o te ringa toi, mai i Aotearoa ki tētahi wāhi whai pānga mai. 

Ko Tina Makereti

He maha ngā tuhinga poto kua whakaputaina e Tina Makereti (nō Tūwharetoa, Te Āti Awa me Ngāti Maniapoto) ki ngā hautaka, ngā maheni me ngā paenga kōrero. I roto i tāna pukapuka a Once upon a time in Aotearoa (2010), ka tūhonotia te ao tipua ki ngā kōrero o nāianei. I te tau 2011 ka whakamanatia te pukapuka ki te tohu pakimaero i te rā tuku taonga o Ngā Kupu Ora.

Ko Alice Tawhai

Ko te marutuna a Alice Tāwhai (nō Tainui me Ngāpuhi) ko te pukapuka o the bone people nā Keri Hulme.  Ko te kaupapa o ana tuhinga poto e toru, ko te whakamutunga ko Dark jelly (2011), he mātai ake ki ngā momo tirohanga a te tangata ki te ao. He rite te hunga i tēnei pukapuka ki te hunga tū ki waho a Hulme, arā, ka mātakina te noho a te hunga takaware ki Aotearoa. Inā kē te tawhiti atu o ana kaupapa tuhinga i ērā a Katherine Mansfield me J. C. Sturm mā. Hei aha koa, he ōrite tonu ngā huarahi taki kōrero, ngā momo, te kōrero paki wairua pono, me te paki poto hopu kimonga ao tangata, hei whakaatu i te noho a ngā iwi i te rautau mai i 2000. 

Huia Publishers

I waihangatia a Huia Publishers i te tau 1991 hei whakatairanga i ngā kaituhi Māori me ngā tuhinga reo Māori. I te tau 1995, ka whakatū rāua ko te Māori Literature Trust te tohu whakamānawa mō ngā kaituhi Māori (nō muri ka rangona ko Pikihuia Awards). Kua whakaputa a Huia i ngā tino a ngā whakaihuwaka o Pikihuia.

Ka tautoko anō a Huia i ngā kaituhi o ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa , ā, ka taunaki hoki i te hōtaka o Papa Tupu. I hangaia tēnei rōpū e te Māori Literature Trust hei poipoi i ngā kaituhi Māori. 

Ngā pakimaero reo Māori

Ko te nuinga o ngā pakimaero ka tuhia e te Māori kei roto kē i te reo Pākehā. Heoi, arā tonu ētahi wāhanga reo Māori o ngā tohu Pikihuia. Ko tētahi tohu mō te tuhinga poto toa, ko tētahi mō te tuhinga toa taumata kura tuarua i roto i te reo Māori.

Ko Ngā waituhi o Rehua (2012) te pakimaero reo Māori nā Kāterina Te Heikōkō Mataira i tito mō ngā rangatahi tokowhā e noho ana ki aorangi kē. I te tau 2013 ka whakamānawatia te pukapuka ki te tohu reo Māori.

Kua whakamāoritia ngā pakimaero a Witi Ihimaera rāua ko Patricia Grace. 

Ngā Kupu Ora

I te tau 2009 ka whakatūria e Te Kunenga ki Pūrehuroa te tohu tuku taonga o Ngā Kupu Ora hei tohu i te Wiki o te Reo Māori. I te tau 2011 ka tāpirihia te wāhanga pakimaero. 

Kupu tāpiri
  1. ‘James George.’ http://www.huia.co.nz/?pg=107&authorid=44 (last accessed 27 August 2013). Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Jeffrey Paparoa Holman, 'Ngā tuhinga ōpaki - Te hunga kaituhi hou', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/nga-tuhinga-opaki/page-4 (accessed 3 May 2024)

He kōrero nā Jeffrey Paparoa Holman, i tāngia i te 22 Oct 2014