Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Amohau, Merekotia

by Kanohimohoao Winiata

Biography

I whānau a Merekotia Amohau ki Ōhinemutu, i te takiwā o Rotorua, i te 16 o Āperira i te tau 1898; ko ia te pōtiki a ōna pakeke, a Hēnare Mete Amohau, tētehi o ngā tino kaihautū o Te Arawa, rāua ko tana wahine, ko Tūkau Te Hira o Ngāti Pikiao. I kuraina a Mere – koinei tonu te īngoa i mōhio whānuitia – ki Ōhinemutu me Maketū hoki, ā, atu i te tau 1911 ki te Kura o Kuini Wikitōria mō ngā Kōtiro Māori (Queen Victoria School for Māori Girls) i Ākarana (Auckland).

E taiohi tonu ana a Mere, ka tīmata tana whai i te mahi waiata hei oranga mōna, inarā, he mea hautū e Pererika Pēneti (F. A. Bennett), te tumuaki o te mīhana Māori i Rotorua (nō muri ka pīhopa tuatahi ai mō Aotearoa), e hia nei ngā tau koirā tonu tāna mahi, he whakahaere i ngā kōnohete puoro. I te urunga atu o Mere ki roto ki te kamupene ōpera Māori (Māori Opera Company) a Pēneti, i te whakaari mō Hinemoa, riro ana i a Mere te wāhanga ki a Tupa. I tīmata ake te whakaatu i te whakaari i Ākarana i te 2 o Ākuhata i te tau 1915. Ka mutu, tōia haerea ana te whakaari nei ki ngā tōpito katoa o Te Ika-a-Māui; kāti, ko ngā mihimihi, hoi anō. Nō muri i tērā, ka tonoa whēnā kia riro i a ia te wāhanga whakataki, ki a Mārama, i roto i te whakaari puoro whakakatakata o Mārama, or the mere and the Māori maid, i whakahaerea ki te tāone o Heretaunga (Hastings) i te 16 o Noema i te tau 1920. Ka mutu, inamata tonu tutuki pai ana tā rātau mahi, ā, kapi katoa ana ngā whare i te tokomaha o te tangata i te taenga atu ki Heretaunga me Ahuriri (Napier). E ai ki te mahara ake o tētehi o te minenga ki a Mere e wani mai ana i te whatārangi kia tū ai ki te aroaro-a-kapa, ki reira haka tahi atu ai me rātau me te puta o te ihi, o te wana, ā, tū ake ana te whare ki te whakamihi. E ai anō ki tā tētehi atu i kite i te whakaari rā, ngangahau ana te tangata i tā rātau mahi. Ki tōna whakaaro, mai anō i ngā tau o te pakanga, ka tae mai ki te tau 1918, i tāmia ai te motu e te mate rewharewha, kātahi anō te taonga i tipu ake i Aotearoa, he mea waihanga mai e ngā tāngata o Aotearoa mō ngā tāngata katoa o tēnei motu. Nā tētehi Pākehā o Aotearoa, nā H. S. B. Ribbands tonu nei i tito ngā rangi me ngā kupu o ngā waiata, o 'Mānuka', o 'My greenstone tiki' me 'Mārama, the maid of the moonlight'. Nā ngā manaakitanga a te Kāwana Tianara, a Rōre Heriko (Jellicoe), i tawhio haeretia ai te whakaari nei ki te nuku o te whenua. Nō te tau 1940, ka whakaarahia anō te whakaari nei, ka riro anō i a Mere Amohau te tūranga kaitaki, mahi ake i te taha o ngā mōrehu tokotoru o te tira whakaari tuatahi rā.

He mema anō a Mere nō te rōpū waiata tira o te whare karakia o Faith (St Faith's Church) i Ōhinemutu me te rōpū waiata Māori hoki o Rotorua (Rotorua Māori Choir), e tawhio haere ana i raro i te whakahaere a Pēneti. Katoa ngā waiata a te rōpū waiata o Rotorua i mau ki runga i te kōpae puoro, kua waiho hei manakotanga mā te hunga kohikohi i ngā taonga pēnei. Nō te tau 1930, i hoputia ki te mīhini hopu reo e Mere Amohau tētehi waiata, ko Aroha Pūmai (I love you truly) te īngoa.

Toro atu ana ētehi o ngā mema o te kapa haka rātau ko Mere Amohau me tana whanaunga, me Hera Rogers, he kaiārahi tūruhi, i raro i te whakahaere a 'Guide Rangi', arā, a Rangitīaria Dennan, te kaiārahi rongonui o Te Whakarewarewa. Taki haere ai rātau ki roto i ngā hōtēra e nōhia ana e ngā tūruhi e tata tonu ana ki ō rātau kāinga i Ōhinemutu, ki reira whakapoapoa ai i a rātau kia haere mai ki tā rātau kōnohete. Ko ā rātau tino hōtēra mō tēnei mahi, ko te whare o Waiwera (Waiwera House) me te hōtēra o Te Arawa (Hotel Arawa), ā, kāore i mutu mai tā rātau mahi whakapārekareka i ā rātau manuhiri, ki ā rātau haka tīkorikori, kite hoki i ō rātau kākahu o nehe rā, rongo hoki i te pai o ngā wairua. I te wā o ngā pakanga e rua o te ao, he kohi moni tā rātau mahi mā ngā Māori o te hau kāinga e whawhai mai ana i tāwāhi.

Nō te whakatūnga o Te Kamerana (Robina Cameron), te nēhi ā-rohe, i te Rōpū o te Ora (Māori Women's Health League) i Hepetema o te tau 1937, ki te marae o Tūnohopū i roto o Te Arawa, riro ana a Mere hei mema taketake mō taua rōpū. I noho mema anō hoki ia mō te rōpū wāhine o te whare karakia o Faith. Ka tae ki te tekau tau atu i 1940, hei kaupapa whakatairanga i ngā tikanga Māori, whakaara i te whakaaro o te iwi, hei tuarā anō hoki mō ngā take ā-iwi, i whakatūria ai te karapu kapa haka a Taipōrutu (Taipōrutu Club). Noho wātea tonu ai a Mere ki te tohutohu i ngā kaiwhakahaere o te karapu. Ko tāna mahi he āwhina ki te whakaako i ngā waiata, tito hoki i ngā waiata ā-ringa, haere hoki i te taha o te karapu, kaitū ai i ā rātau haere. Ahakoa he waiata Māori nō nehe rā anō, he waiata nō nāianei rānei, i taea katoatia e ia te tito, ā, i runga noa atu te tohunga o tōna mātauranga ki ngā waiata tawhito a Te Arawa.

I moe a Mere Amohau i a Rongomaiwhiti Winiata, he karaka, i te kāinga nohanga minita i Ōhinemutu, i te 4 o Pēpuere i te tau 1939. Tokotoru ngā tamariki a Mere i ētehi atu i mua i tō rāua moenga, ka mutu, tokotoru anō ngā tamariki i whānau ki a rāua. Nō te tau 1953, i mate ai a Rongomaiwhiti, ā, kāti hoki nō te 30 o Tīhema i te tau 1978, i mate ai a Mere ki Rotorua. He mea tangi ia ki te marae o Tūnohopū, ā, nehua ake ana ki te urupā o Kauae i Ngongotahā.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka

    Harcourt, P. A dramatic appearance. Wellington, 1978

    Harcourt, P. ‘Hinemoa: the play, the film, the musical’. Music in New Zealand No 24 (Autumn 1994): 46–49, 61

    ‘ ‘‘Marama’’: big first night success’. Daily Telegraph (Napier). 17 Nov. 1920: 2

    Obit. Daily Post. 5 Jan. 1979: 1


Me pēnei te tohu i te whārangi:

Kanohimohoao Winiata. 'Amohau, Merekotia', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1998. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/4a11/amohau-merekotia (accessed 25 April 2024)