Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Dansey, Harry Delamere

by Jane Baxter, Juliet Robinson, Kath Boswell

Biography

He tama a Harry Delamere Dansey rāua ko Roger Ingram Dansey nā Roger Delamere Dansey, he tumuaki poutāpeta nō Ingarangi, rāua ko tana wahine, ko Wikitōria Ngāmihi Kahuao. I whānau a Harry ki Tapuae-haruru (i Taupō) i te 7 o Noema 1874, ā, nō te 19 o Āperira 1885 a Roger i whānau ai ki Ōhinemutu. Ko tō rāua whaea, he tamāhine nā Īhakara Kahuao, te kaihautū o Ngāti Rauhoto; he hapū tēnei nō Ngāti Tūwharetoa. He toronga anō ō te whaea ki a Te Arawa me Ngāti Raukawa.

I kuraina a Harry ki te kura tuatahi o Rotorua, kātahi ka haere ki te kura tuarua me te kāreti o Tāmaki-makau-rau (Auckland College and Grammar School), noho rawa ki reira. I muri i tana urunga atu ki te wāhanga metarahi o te tari rerewē hei ākonga, ka tīmata tana mahi tuatahi ki Ngāruawāhia. He pūmanawa tōna ki te hopu i ngā reo o ngā iwi kē. He pōhēhē nō ngā Māori o reira he Pākehā kē ia, ka tumeke tonu ki tana taunga ki te kōrero Māori. I tino mātau anō hoki a ia ki te kōrero i te reo Wīwī. Nō muri i a ia i Ngāruawāhia, ka whakawhiti a Harry ki ngā whare mahi o te rerewē i Ōtautahi (Christchurch) ki reira tīmata ai i tana whakaako i te kura pūkahatanga (School of Engineering) i te Kāreti o Waitaha (Canterbury College). Tērā pea, ko ia tonu te Māori tuatahi ki te whiwhi i te tohu mātauranga kaipūkaha.

Kātahi ia ka heke ki Ōtepoti (Dunedin) hei tangata whakairo hoahoa, ka whakaīngoatia ia hei kaipūkaha whakahaere mō ngā mahi o te rohe rerewē o Ōtākou (Otago). Nōna te mana whakahaere i te hanganga o te teihana rerewē i Ōtepoti. I moe ia i a Winifred Mona Orr i te 16 o Oketopa i te tau 1906 i Hakatere (Ashburton). Ka mate te wahine nei i te 19 o Pēpuere 1908 ki Ōtepoti. Kāre kau rāua i whiwhi uri. Nō te takiwā o 1910, i haere ai a Harry Dansey ki Peretānia ki te whakawhānui atu i ana mahi kura mō te pūkaha, ki te mahi hoki i runga i ngā rerewē haere mā raro i te whenua, tae atu ki te Rerewē Rarowhenua o Rānana (London). He wā i pau i a ia i te Whare Wānanga o Ētinapara (University of Edinburgh), ā, nō muri mai ka haere ki Tiamani kura ai. He tangata tino mōhio a ia ki te āhua o ngā rerewē pakupaku nei me ngā hinu, ā, nō tana hokinga mai ki Aotearoa ka utaina ki runga ki a ia te mana mō te tātai me te hanganga i te pūruatanga o te rerewē, mai i Ākarana (Auckland) ki Pukekohe.

Pērā i tana tuakana rā ka whakarērea a Rotorua e Roger Dansey kia haere ki te kura tuarua ki te Kāreti o Te Karaiti (Christ's College) i Ōtautahi, ki reira whakaoti ai i tana whakamātauranga i te tau 1902. Nō muri i tērā, ka noho ia hei ākonga i te kamupene a Hōne Mākarika (John McGregor and Company) i Ōtepoti mō ngā tau e ono. I reira, i te whare wānanga o Ōtākou (University of Otago), ka whakamātau ia ki te mahi pūkaha. Nā runga i ōna toa ki te tākaro, ka uru ia ki te tīma whutupaoro o ngā whare wānanga o Aotearoa ki te haere ki Ahitereiria; ka mutu, i uru anō a ia hei kanohi ki te tīma whutupaoro o Ōtākou me tērā o Te Waipounamu. Nō ngā tau 1910 me 1911, ka purei ia mō ngā toa whutupaoro Māori o Aotearoa (Māori All Blacks). He tino toa tōna tuakana a Harry mō te whakataetae tākaro i te kura tuarua, ā, eke rawa hei kāpene mō te tīma whutupaoro o te Kāreti o Waitaha i te tau 1899.

Ka moe a Roger Dansey i a Sarah Daisy Millar i Ōtepoti, i te 18 o Hānuere i te tau 1912, ā, tīmata tonu ana a ia ki tana umanga hou hei mēnetia mō te hōtēra i Oban. Tae kau atu ki Tīhema o taua tau, ka whānau mai tā rāua huatahi, ko Roger Delamere Tāhere. Kātahi ka heke te whānau nei ki Pōneke (Wellington), ā, i reira ka riro i a Roger te whakahaere i tētehi hōtēra i Te Awakairangi (Lower Hutt); noho nā ki reira ā tae noa ki te tīmatanga o te pakanga i Uropi i te tau 1914.

Kua tū kē a Roger hei āpiha i te Taua Māori o te Ope Taua o Aotearoa (New Zealand Expeditionary Force), i tana rerenga ki Īhipa i Pēpuere o te tau 1915. Kotahi wiki ia e noho ana i te puni hōia i El Zeitûn, e tūtata ana ki Kairo (Cairo), ka whakahaua kia haere ki te puni hōia i Ghajn Tuffieha, i Merita (Malta), ki ngā mahi wawao o reira. He āpiha ia i manakohia e te tangata, he kaihautū tūturu, koirā a ia i whakapikia ki te tūranga kāpene i te Oketopa o te tau 1915. Nō te whawhai i Sari Bair i Karipori (Gallipoli), ko Roger tētehi nāna te whakahau kia kōkiria ngā rua, ā, riro ana nā rāua ko Kāpene Pirimi Tāhiwi i rangona ai te haka, a 'Ka mate, ka mate, ka ora, ka ora' i runga i ngā hiwi o Karipori.

Nā te mate kāhi i te pakanga ki te Somme, i whakahokia a Roger ki Ingarangi; nō Hānuere o te tau 1917, ka riro i a ia te mahi whakarite i ngā rerewē pakupaku i Parani. Nō Tīhema o taua tau, ka whakapikia ia ki te tūranga meiha. Ka mutu te pakanga, e iwa tau ia e noho ana i tāwāhi e āwhina ana i ngā mahi whakaora i ngā iwi o Peretiama.

I te tīmatanga o te whawhai, kua tata tonu ki te 40 tau te pakeke o Harry. Ahakoa kua tāpuia kētia te mahi a Harry, i haina tonu ia hei hōia. Ka rere ia i te rōpū tuarua o te Ope Māori, me te mau i tana tūranga rūtene tuarua. Nō te taenga ki Īhipa, ka tukua ia ki te matua hōia hīkoi o Ōtākou (Otago Infantry Regiment), hei pūkenga mō ngā pū mīhini. Nā runga i ngā mahi whakatikatika i muri mai i te pakanga i Karipori, ka nukuhia ia ki te Rōpū Paionia o Niu Tīreni (New Zealand Pioneer Battalion). Nō te hāpainga i a ia ki te tūranga rūtene, ko tana tūnga tēnā hei āpiha mō ngā pū mīhini Lewis i Parani.

Ka tae ki Hānuere o te tau 1917, kua whakaīngoatia a Harry i roto i ngā tuhituhinga hōia, kātahi ka whakatūria ia hei matua tuarua mō te kamupene i te mura o te ahi. Kei whea noa mai ngā hua i puta i ōna tohu mātauranga pūkaha. Nō te marama i muri mai, ka whakawhitia a ia ki te Ope Taua II ANZAC (nō muri mai ko te Ope Taua XXII) hei tumuaki mō ngā ara taramu, ā, whakatūria ana a ia hei rangatira mō ngā whakatūranga rerewē me te whakahaere i ngā waka harihari utanga ki te kauhanga riri. Ko tētehi mahi āna, ko te whakatahinga i ngā hōia taotū. Nō Āperira, i whakapikia a ia ki te tūranga kāpene, ā, nō Hānuere o te tau 1918, ka whakawhiwhia a ia ki te tohu Rīpeka mō te Toa (Military Cross) mō āna mahi māia i te mura o te ahi. Ka noho ia hei āpiha hanga piriti mō te Ope Taua XXII mai i te 2 o Oketopa ki te 26 o Tīhema o te tau 1918.

Nō te mutunga o te pakanga, ka hoki a Harry Dansey ki te kāinga. Ka moe ia i a Winifred Patience Barter i te 30 o Oketopa 1919; ka whānau mai ā rāua tamariki, tokotoru ngā mea tāne me te mea wāhine kotahi. He umanga tohutohu pūkaha tāna i Ākarana, ā tae noa ki te tau 1930. Koinei te tau o tāna tukunga i a ia i te mahi me tana hokinga ki Rotorua. I a ia ka uru hei perehitini mō te Rūnanga Tauhokohoko (Chamber of Commerce) o Rotorua, he rite tonu te taumaha o āna mahi i te wā o te whakatānga ki te wā i a ia e tai tonu ana. I te tau 1936, i tuku petihana ia ki te Whare Pāremata mō ngā rohe o te poraka o Tātua ki te Rāwhiti. Ka pōti te iwi Māori mō te rohe pōti o Te Tai Rāwhiti i te tau 1938, ka whakamātau ia ki te whakataetae ki a Apirana Ngata; kāre ia i whiwhi. Nō te tau 1941, ka uru ia hei mēa mō Rotorua. Kotahi tau noa iho ia e noho ana, ka mate i te 29 o Hune i te tau 1942. Ka mahue ki muri ko Winifred me ā rāua tamariki tokowhā.

Nō te tau 1927 pea ka hoki mai a Roger Dansey rāua ko tana wahine me tā rāua tama ki Aotearoa, ka noho ki Rotorua. I reira ka whakaīngoatia a ia e te Tari Māori hei āpiha toko i te ora me te rapu mahi. Nā te kaha māuiui o te tinana, ka unu wawe ia i tāna mahi i te tau 1935. He manahau tana whakauru ki ngā mahi mō ngā iwi katoa, i hau ai ōna rongo i waenganui i te hunga tūmatanui, nā te mauri i rāua atu e ia ki roto i ngā hui a te komiti mō te pānui me te whakangahau (Publicity and Amusement Committee) o te Kaunihera Takiwā Tāone (Borough Council) o Rotorua; āpiti atu, ko ana whakahaere i ngā mahi ngahau i te Kirihimete me te Tau Hou.

I mate a Roger Dansey ki Rotorua i te 13 o Ākuhata i te tau 1938. Nā ana wharanga i te pakanga i mate wawe ai ia. Kei te urupā i Muruika ia e takoto ana, kei muri tonu i te Whare Karakia o Faith (St Faith's Church) i Ōhinemutu; kei te taha tonu ia o ōna tuākana, o Harry rāua ko George, me ō rātau whanaunga katoa o Te Arawa i haere ki Karipori, ki Parani whawhai ai.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka

    Cowan, J. The Maoris in the Great War. Wellington, 1926

    Dansey, H. D. B. Notes on his father H. D. Dansey, 1964. MS. Private ownership

    Obit. [H. D. Dansey]. New Zealand Herald. 30 June 1942: 5

    Obit. [R. I. Dansey]. Rotorua Morning Post. 15 Aug. 1938: 5

    Stafford, D. M. The new century in Rotorua. Auckland, 1988


Me pēnei te tohu i te whārangi:

Jane Baxter, Juliet Robinson and Kath Boswell. 'Dansey, Harry Delamere', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1996. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/3d2/dansey-harry-delamere (accessed 24 April 2024)