Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Kaaro, Ani

by Judith Binney

Biography

Ko Ani Kaaro te kaihautū matua o Ngāti Hao ki Ngāpuhi. Iti noa te rahi o te hapū nei, ā, e heke ana te tupu. Ko Rangiahua me Waihou i te taha whakarunga o Te Hokianga ngā wāhi kāinga. Nō tōna koroua, nō Eruera Patuone tōna mana. I te taenga mai o te Pākehā, ko ia te tino rangatira o reira. He tamāhine a Ani nā Hōhaia; ko ia anake te tama a Eruera rāua ko tana wahine ko Hārata i ora. Kei te ngaro ngā kōrero mō te rā me te wāhi i whānau ai ia.

I ara ake a Ani Kaaro hei kaihautū i te wā e pōraruraru katoa ana ngā iwi o Hokianga. I te whakaūnga a te kāwanatanga i tana kaupapa whakanohonoho i te Pākehā ki konei, e kimi kē ana ngā iwi o Te Hokianga i te kotahitanga me te mana motuhake. He pai tonu ki a Ani ko te Kīngitanga hei tuarā mō ōna whakaaro. I te tau 1885, i te taenga ake o Tāwhiao ki Waitangi ki te whakatakoto i tētahi kaupapa whakakotahi i te iwi Māori, ka whakakīkīngia e Ani a Ngāti Hao kia kuhu atu ki te taha o te Kīngi Māori. Heoi anō, ko Ngāti Hao rāua ko Te Popoto anake ngā iwi o Te Hokianga i pai ki te hono atu ki te Kīngitanga. Nā tana tautoko i ngā kaupapa a Tāwhiao, i tautohea a ia e ētahi wāhine e rua. E ai ki a rāua, tiaki ārahi tonu mai ai te Atua i a rāua. He taina, he tuakana ngā tokorua nei, a Maria Pāngari rāua ko Rēmana Hane (Rīmana Hī), ā, he tamāhine nā Āporo Pāngari (Te Houhou); he mokopuna tonu hoki rāua nā Pāngari, te kaihautū o Ngāti Hao ki Ōrira i te taha raki o te awa o Waihou.

Kua kitea noatia te mana matakite o Ani Kaaro i tōna haerenga ki Parihaka i te marama o Mei 1885. I huri rātou ko tōna pāpā me tōna tungāne, me Patu Hōhaia ki te whakapono o te matakite rā, o Te Whiti-o-Rongomai. Ko te ara rangimārie te ara houkura o te koroua nei. Whakapono tonu ana ia, ā te mutunga mai, mā te Atua te mana motuhake o te Māori e whakahoki mai. I tētahi haerenga atu o Maria Pāngari ki Parihaka ka mate i te huarahi. Nō muri whai atu te nuinga o tōna iwi i a Ani Kaaro. Heoi, nō te haerenga o Ani ki Ahuriri (Napier) i te tau 1886, he mea tango tonu ake e Rēmana Hane te tūranga whakahaere o te whakapono hou nei i Waihou. Riro ana hoki i a ia ngā huānga tata o Ani, ngā mātua me te tungāne hoki. Ki te kōrero a Rēmana i moe wairua ia i a Te Whiti. Hangaia ana e rātou ko tōna iwi he kāinga noho, ā, ka tapaina ko Maunga Hīona (Zion). Tae rawa atu ki te tau 1887, he kaha rīriri tonu te mahi ki a Ani mā. Nāwai rā, ka tauria a Rēmana Hane e te waitaua pirihimana.

Ahakoa tū tonu ai ngā hui karakia a Ani ia marama, ia marama, e ai ki tana kī kua mutu tana manaaki i ngā kauwhau momo 'Hauhau' a Te Whiti. I tua atu i tēnā, kua unu ia i tana tūranga poropiti, ā, kua hoki anō ia ki te Hāpati 'a te Pākehā' hei Rā Tapu mōna. Hāunga tōna pāpā i mau tonu ki te whakapono o Rēmana Hane.

Ka noho tērā kino i waenganui i ēnei wāhine rangatira mō te hia nei te roa. Ēngari i memeha haere te hunga whakapono o Rēmana Hane i muri i te takanga o tāna poropititanga mō te haerenga mai o te tino anahera o Kaperiera i te tau 1889. Mai i taua wā rā, ka noho ko Ani Kaaro te tino kaihautū mō Ngāti Hao. I te wā i tae atu ai ētahi o te kāhui ariki o Ingarangi ki Rotorua i te tau 1901, ko ia anake te wahine i whakaahuatia i te taha o ngā tino ariki i reira. Ki te titiro atu, he wahine popoto, he mārōrō nei tōna tupu, ā, 40 tau nuku atu pea tōna pakeke.

Ko te tāne a Ani Kaaro ko Ngākete Hāpeta. Ēngari, e ngaro ana ngā kōrero mō tā rāua moumouranga, ā, mehemea hoki i whai tamariki rāua. Kāre hoki i te mōhiotia te wā rānei, te wāhi rānei i mate ai a Ani Kaaro. Ehara kau i te mea nā ōna kāwai anake i tū rangatira ia, inarā kua nui kē atu tōna mana i tō tōna pāpā, ēngari nā tōna kaha tonu ka puta. Tūturu he matakite ia. Ahakoa rapua nei e ia te huarahi tika, i mau tonu ia ki te ture, ā, mutu atu ko tā te rangatira āna mahi katoa.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka

    Elsmore, B. Mana from heaven. Tauranga, 1989

    Lee, J. Hokianga. Auckland, 1987


Me pēnei te tohu i te whārangi:

Judith Binney. 'Kaaro, Ani', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1993. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/2k1/kaaro-ani (accessed 19 April 2024)