Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Te Herekiekie

by Steven Oliver

Biography

I whānau pea a Te Herekiekie i te tekau tau atu i 1810. Nō ngā kāwai rangatira o Ngāti Tūwharetoa tōna matua, a Tauteka, rangatira o Ngāti Te Aho. Ko Te Kahurangi tōna whaea, he uri nō Puha-o-te-rangi, he tipuna wahine nō Whanganui. Ko tō rātau kāinga i te taha tonga o te moana o Taupōnui-a-Tia.

Ko ngā rongo o Te Herekiekie mō te whakataetae pekepeke. I tōna haerenga ki Waikato hinga rawa i a ia tō rātau toa. E kīia ana nāna anō hoki i hūpeke te puia i Tokaanu, e 30 putu te whānui. Tērā pea i haere ia ki ngā pakanga a Tūwharetoa ki a Ngāti Kahungunu, ki a Ngāti Te Whatuiāpiti, ki a Ngāti Hineuru i a ia e taitama tonu ana.

I te tau 1840 ka tomokia a Taranaki. I Pātoka, e tata rā ki Waitōtara, ka parekuratia a Tauteka me te tini o Ngāti Tūwharetoa. Ko Te Herekiekie i whakarauoratia. Nā te mea he uri ia nō Puha-o-te-rangi, ka noho hei tūranga whānau ki ngā rangatira o Taranaki. Ka tukuna rātau ko tana tuahine ko Rora Tūrori me ētahi atu o te whānau kia hoki ki Taupō. Ka mate a Tauteka ka tū ko ia hei rangatira tūturu mō Ngāti Te Aho; ka māwehe atu i te iwi i raro i a Te Heuheu. E rua tekau mā waru ana tau pea i tōna tūtakitanga ki a Edward Jerningham Wakefield i a Tīhema 1841. Ko te kōrero a tērā he tangata ātaahua, whakahirahira te tū a Te Herekiekie.

I te marama o Maehe 1847 ka puta ngā tāngata tokorua o Taranaki. Ko Te Mānihera Poutama rāua ko Kereopa. Ko tā rāua mahi he kauwhau i te Kupu a te Atua. Kia pēhea te whakatūpato atu a Hāre te taina o Te Herekiekie, katotohe tonu ki te haere ki roto o Tūwharetoa. Ka takipatua e Te Huiatahi o Ngāti Waewae kia ea ai te mate o Tauteka. Kāore kē a Te Herekiekie i whakaae kia whakamatea.

Nō te tau 1846 te haerenga tuatahi o Te Herekiekie rāua ko tana wahine ko Te Pāpuni ki te karakia. I hoahoa ai ki ngā mihinare. Kīhai i mōhiotia mehemea i iriirihia. I te haerenga mai o Te Kerēhi (T. S. Grace) me tana whānau, i te tau 1855 ki te whakaara anō i te mīhana i Pūkawa, i ū mai ki te ngutuawa o Tarawera, ki Matatā. He mana anō hoki tō Te Herekiekie ki reira.

I te matenga atu o Mananui Te Heuheu Tūkino II i te 7 o Mei 1846 – he mea horo nā te whenua – ka tū ko tana taina ko Iwikau hei ariki mō Tūwharetoa. Ka manatū a Te Herekiekie ko ia kē hoki tō rāua tuakana. Heoi kāore ia i whai wāhi, nā te iwi nui tonu a Herea rāua ko Mananui i tohu. Ā, nā te tipuna tonu o Te Herekiekie, nā te ariki, nā Te Whatupounamu i whakawahi. Ko Iwikau tēnei ka whakarewaina nei e te iwi. Ahakoa anō, kore rawa a Te Herekiekie i tautoko i a Iwikau.

Nō te putanga o te whakaaro o Iwikau kia takoto ngā kōiwi o Mananui ki te tihi o Tongariro ko te riringa o Te Herekiekie. Ko tāna ka whai pānga ngā uri o Mananui ki Tongariro ka riro i a rātau. Tino tae anō i a Iwikau ngā kōiwi o tana tuakana ki Tongariro i 1850. Haere tonu atu a Te Herekiekie ki te whakataka taua ki ngā iwi o te taura whiri a Hinengākau. Ko te āwangawanga tērā e tū he pakanga. Waimarie i a Te Kerēhi. Nāna i whakarata ngā rangatira nei i te tau 1853.

Tokorua ngā tamariki a Te Herekiekie rāua ko Te Pāpuni. Ko Taupoki he wahine, ko Kīngi te mea tāne. I haere kē a Kīngi Te Herekiekie ki ngā ope taua a te Kīngi Māori. Nō te tau 1866 a ia i whakahauraro ai ki te kāwanatanga. Ko ia tētahi o ngā mea tōmuri rawa kia pērā. Kore rawa ia i whakatata atu ki te Pai Mārire. I te tau 1869 ka rere te tiaki i tōna pā kia kitea mai ai tōna kore e whakaae ki te tautoko i a Te Kooti.

E 48 pea ngā tau o Te Herekiekie ka mate ia ki Tokaanu i te 13 o Hune 1861. He maha ngā iwi i tōna tangihanga. I nehua tonutia ki Tokaanu. Ko tana ōhākī ki tana iwi kia noho hoahoa ki te iwi Pākehā.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka

    Grace, J. Te H. Tuwharetoa. Wellington, 1959

    Grace, T. S. A pioneer missionary among the Maoris, 1850--1879. Ed. S. J. Brittan et al. Palmerston North, [1928]


Me pēnei te tohu i te whārangi:

Steven Oliver. 'Te Herekiekie', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1990. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/1t29/te-herekiekie (accessed 25 April 2024)