Kōrero: Waiata tawhito

He nui taioreore te waiata i roto i te ao Māori tūturu. Kei ngā waiata nei e puta ake ana ngā kōrero tīpuna, ngā hauhauaitū, ngā whakaipotanga, ngā tūtohu whenua kura. E rangona tonutia ana ngā mōteatea i ēnei rā, ā, e titoa ana ngā koha kī, ā, mohoa noa nei.

He kōrero nā Rawinia Higgins and Arini Loader
Te āhua nui: Te waiata i te mōteatea

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He whānui ngā waiata, ngā haka me ōna tūmomo rerekētanga. He mea tito te waiata hei mairanga ake i te mahinga nui, pērā i te whānautanga o te tamaiti, me te matenga o te rangatira.

He maha tonu ngā tūāhua o te waiata. He kīnaki kōrero, he poroporoākī rānei i te mate. Ko tōna ngako he whakaako i te tamariki, he tiwha, he apakura, he tohu i te iwi ki ōna whakaheke kōrero, tū mahinga, whenua houkura. He wā tōna ka whakatauria ngā take tīpuna i runga i ngā kōrero o roto i te waiata.

Ka rangona tonutia te waiata i ēnei rā ki ngā marae, me ngā hui. E titoa tonutia ana te waiata hei whakapuaki i ngā take o te wā.

Te pūtakenga mai o te waiata

Waihoki ngā tūāhua maha o te ahurea Māori, he whakapapa tō te waiata, ā, ka whakatauiratia te waiata ki te atua rā ki a Hineruhi, te kairui i ngā tōmairangi o te ataata hāpara. Ko tōna hoa ko Tānerore, te atua o te haka.

I nukarautia a Tinirau e tōna tohunga e Kae, ā, ka patua te mōkai tohorā, a Tinirau. Ka tonoa e Tinirau tōna kapa wāhine ki te rapa i a Kae.

Ko Raukatauri rāua ko Raukatamea ngā atua i tonoa e ia. 

Ngā momo waiata

Kei tēnā waiata, kei tēnā waiata ōna ake tikanga, ōna ake mahi. E toru ngā waiata matua, he oriori, he waiata tangi, he waiata aroha. Ko te waiata tangi ka pā ki te hauhauaitū, ki te mate, ki te rironga whenua, ki te waka pakaru. Ko te waiata aroha ka pā ki te whaiāipo, arā, ki te rironga o te tāne i te pakanga, i te rironga rānei o te ipo. He maha ngā take tito i te waiata aroha, pērā i te moe o te tamāhine ki roto o iwi kē, te papatipu, me te pū.

Ko te oriori he mea tito mā te tamaiti rangatira, ā, he akoako hoki tēnei hei whakahua i a rātou.

Ko ētahi atu momo waiata he pātere - he mea tito e te wahine hei whakautu tāwai, hei whakautu taunu rānei; he kaioraora – he waiata kanga; he ruri – he waiata kanehe; he mata – he matakite.

Haka

He momo waiata torowhānui te haka. Ko ētahi momo haka he peruperu tū pakanga. He haka taparahi ā-ringa. He haka pōwhiri – ki roto o Ngāti Porou me Te Whānau-a-Apanui ka mahitahi te wahine me ngā tāne i te haka pōwhiri.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rawinia Higgins and Arini Loader, 'Waiata tawhito', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/waiata-tawhito (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Rawinia Higgins and Arini Loader, i tāngia i te 22 o Oketopa 2014