Kōrero: Waiata hōu

I te rautau 1900 ka kapohia ake e ngā kaitito Māori ngā rangi Pākehā hei whakauru ki ā rātou waiata. Ko te huhua o ngā waiata he mea tito i ngā pakanga o te ao, hei mahi moni, hei whakatamarahi i te iwi Māori, hei apakura i ngā mea i riro. Nāwai ka ora ake te reo Māori i ēnei momo waiata.

He kōrero nā Piri Sciascia and Paul Meredith
Te āhua nui: Ko Hirini Melbourne rāua ko Richard Nunns

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā pūtake

He nui te whakaaweawe o ngā waiata Pākehā ki ngā kaitito me ngā kaiwaiata Māori o te rautau 1900. I ngā tau tōmua o tērā rautau ka whakamāori a Āpirana Ngata rāua ko Hōne Heke i ngā waiata rongonui o te wā. Ko Alfred Hill tērā i ngākaunui ki ngā puoro Māori, ā, he nui āna mahi e pā ana ki te ao Māori.

Ngā waiata o te Pakanga Tuatahi

Nā Āpirana Ngata i whakaputa te pukapuka e pā ana ki ngā ngaringari Māori a te Hokowhitu a Tūmatauenga i te Pakanga Tuatahi o te Ao. Nāna hoki i whakarite ngā kapa haka hei mahi moni mā ngā hoia. 

I mahi moni anō a Paraire Tomoana me tōna kapa a Te Poi o Heretaunga, otirā ko te titonga mai tērā o ‘E pari rā’, tōna poroporoaki ki ngā hōia i mate atu i te pakanga. E rangona tonutia ana tēnei waiata i ēnei rā. He nui ngā waiata i rongonui i te waiatatanga e Ana Hato rāua ko Deane Waretini.

Waiata-ā-ringa

I te tīmatanga o te rautau 1900 ka titoa e Ngata rāua ko Te Puea Hērangi ngā waiata ā-ringa. Ka kitea whānuitia ēnei waiata i muri mai i te pakanga tuatahi.

Te Pakanga Tuarua 

Inā te huhua o ngā waiata ā-ringa i puta ake i te Pakanga Tuarua o te Ao. Kāre i ārikarika ngā waiata a Tuini Ngāwai o Ngāti Porou hei whakatenatena i te iwi Māori i te wā o te pakanga. Ka tīkina atu e ia ngā rangi Pākehā hei whakareka i āna titonga.

Te paunga o te rautau 1900

I ngā tekau tau 1950 me 1960 ka rongonui anō ngā waiata ā-ringa i ngā pēne pērā i te Howard Morrison Quartet. I te wā o te aranga ake o te ahurea Māori ka whakatūria te tini o ngā karapu Māori me ngā kapa haka, ā, ka whāia ngā pūmanawa ki te tito waiata i tērā wā. Ko Prince Tui Teka, ko Moana Maniapoto, ko Dalvanius Prime ētahi i whakamahi i te reo i roto i ā rātou waiata. Nā Ngoi Pēwhairangi i tito ngā waiata makau o ‘E ipo’ me ‘Poi e’.

Ngā taonga puoro

Ko ngā tino taonga puoro a ngā kaitito me ngā kaiwhakangahau tōmua he piano, he whira. Mai i te pokapū o te rautau 1900 ka naomia te rakuraku, ā, nō te pito o te rautau 1900 ka whakaarahia ngā taonga puoro.

The 2000s

Nā te pāpāhotanga o te reo Māori, me te tipunga o te mātauranga reo Māori ka whai hua ngā waiata reo Māori. He rite tonu te whāwhā atu ki ngā puoro mangu o Amerika. Ko ētahi kaiwaiata Māori ko Upper Hutt Posse, ko Maisey Rika me Ruia Aperahama.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Piri Sciascia and Paul Meredith, 'Waiata hōu', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/waiata-hou (accessed 20 April 2024)

He kōrero nā Piri Sciascia and Paul Meredith, i tāngia i te 22 o Oketopa 2014