He korero whakarapopoto
Ngā pūtakenga mai
I roto i te ao Māori, ko te whare tapere te wāhi mō te kōrero paki, te haka, te waiata me te whakangahau. Nō te rautau 1900 ka ngaro haere ngā whare tapere. I te tau ruamano e whakapau kaha ana te Kaitiakitanga o Ōrotokare ki te whakaora mai.
Ko ētahi whakaari tōmua ka whakaatu i te haka. I tū ētahi kaiwhakaari Māori ki te kiriata o Hinemoa (1914), engari kīhai te Māori i whātoro i mua i te tīmatanga. I hanga kapa haka ngā Māori ki te whakangahau, ā, i te tau 1941 ka whakaari te Rōpū Puoro Māori i a Hinemoa ki Rotorua. I te tau 1957 ko Hira Tauwhare te kaiwhakaari matua o te whakaari a The pohutukawa tree.
I te tau 1965 ko Inia Te Wiata i tū i roto i te whakaari Amerikana o Porgy and Bess. Neke atu i te 30 ngā Māori i roto i te kapa, pērā i a Don Selwyn rāua ko Geroge Hēnare. Nō konei ka hangā te Māori Theatre Trust i tū ki Aotearoa ki tāwāhi anō hoki.
Ngā kamupene Māori
Mai i te tekau tau 1970 ka hua mai ngā whakaari Māori i ngā mautohe Māori.
- I te tau 1976 ka whakatūria te whakaari o Te Ika-a-Māui Players i te tau 1976. E toru tau rātou e whakaata ana i a The death of the land i Aotearoa.
- Ko Rāwiri Paratene te pia Māori tuatahi kia puta i te kura toi whakaari i te tau 1972
- Nā Rangimoana Taylor a Te Ohu Whakaari i hanga. 15 ngā tau te rōpū e pōkai ana i te motu ki ngā kura me ngā marae. Ka whakaahuatia e rātou ngā whakaari nā tana teina, nā Apirana Taylor rāua ko tana tuahine, nā Riwia Brown, i tuhi. Ko Briar Grace-Smith tētahi atu o ngā mema.
- I whakatuwheratia The Depot Theatre (nāwai ka huaina ko Taki Rua) ki Te Whanganui-a-Tara i te tau 1983. He mea whakaputa e rātou ngā whakaari o Aotearoa me ngā whakaari Māori.
- I te tau 1990 ka whakatūria e Jim Moriarty te kamupene whakaari o Te Rākau Hua O Te Wao Tapu.
Te whakakotahitanga o te whakaari Māori
I te tekau tau 1990 ka whakaputaina ngā whakaari mīharo rawa atu. I te tau 1991 ka tū a Jim Moriarty ki te whakaari (ko ia anake te kaiwhakaari) o Michael James Manaia ki te Ahurei o Edinburgh. I tērā tau anō ka whakawhanake a Hone Kouka i te whakaari o Nga tangata toa i te taha o te kaimahi whakaari o Nōwei a Halldis Hoaas.
Ko ngā whare tapere marae (ka whakaritea te whare tapere ki te marae) ērā i tīmata i te tekau tau 1990. I te tau 1995 ka tīmata ngā whakaari ā-tau a Taki Rua i roto i te reo Māori. I te tau 1997 ka kāinga kore a Taki Rua, i tahuri ai te aro ki ngā haerenga whakaari.
I te tekau tau 2000 ka whakawhānuitia te whare tapere Māori hou ki ngā kaupapa whānui. Ka takahuritia te kōrero mō Māui e Jemaine Clement rāua ko Taika Waititi, hei paki pukukata. Nā ngā kaituhi whakaari a Albert Belz rāua ko Whiti Hereaka i kōrero mō ngā take whānui. I te tau 2012 ka puta te whakaari Māori o tā Rūrūtao whakaari a Troilus and Cressida.