WARU | 8
1985–2020 Ngā mahi whakarauora mai i te kerēme
Ngā mahi matua i tēnei wāhanga
- 1987: Ka mana te Ture Reo Māori i te Whare Pāremata
- 1987: Ka mana ko te reo Māori hei reo tūturu i Aotearoa
- 1987: Ka tū Te Taura Whiri i te Reo Māori
- 1991: Ka takoto te kerēme WAI 262 ki te Taraipiunara
- 1993: Ka tū Te Māngai Pāho
- 2004: Ka pāhotia tuatahitia a Whakaata Māori
- 2010: Ka mana te kerēme WAI 262
- 2016: Ka tū Te Mātāwai
- 2016: Ka whakahoungia Te Ture mō te reo Māori
- 2016: Ka whakatūria Te Mātāwai.
Ka pau ngā tekau tau o te āki me te tautoko i te reo Māori, ka tīmata te Karauna ki te hāpai i te whakarauoratanga o te reo Māori. Nō te mutunga o ngā tau mai i 1980 i whakatū rātou i ētahi tari hei mahi tahi me ngā Māori mō tēnei kaupapa.
Ko Te Taura Whiri i te Reo Māori te tari tuatahi, i whakatūria i te tau 1987. Ko tana mahi matua, he tautoko i ngā tari matawhānui ki te whakawhiti kōrero i te reo Māori. Ka mahi tahi rātou me ngā tari kāwanatanga kia whai pūkenga ki te kōrero i te Māori. Nō te whakatūnga, kua rangahau, kua whakawhanake kaupapa here, kua tautoko hoki i te whakamaheretanga o te reo.

Alexander Turnbull Library, Evening Post Collection; Tohutoro: EP/1987/4271/18-F;
I te whakaaetanga a te Karauna kia kōrerotia, kia kitea hoki te reo, i tīmata te whanaketanga o te reo Māori i ngā reo irirangi me te pouaka whakaata. I whakatūria Te Māngai Pāho i te tau 1993 hei tari tuku pūtea, hei tautoko i te waihanga me te whakaputanga o te reo Māori ki ngā kāhui reo irirangi, ki ngā waiata, me ngā hōtaka pouaka whakaata. I ngā tau 1990 ko ngā ratonga pāhotanga Pākehā anake te wāhi mō ngā waiata me ngā hōtaka reo Māori, engari i panonitia tēnei nā te whakatūnga o Whakaata Māori.
He kaupapa nui whakaharahara te whakarewanga o Whakaata Māori. I tae atu te tini me te mano ki Newmarket i te atatū o tōna whakarewanga. Nō muri tata i te whakarewanga i tīmata kau a Whakaata Māori ki te tuku pūrongo mō te take takutai moana mā te tirohanga Māori. Whai muri iho ko ngā pāhotanga kounga rawa mō te rā whakamaumahara i a Anzac, Te Matatini me te Kapu Whutupāoro o te Ao. He wero nui i rangona e Whakaata Māori - i aro nuitia, i iti hoki ā rātou pūtea - engari i whai kaha tonu rātou. I te tau 2008 i whakarewaina e Whakaata Māori a Te Reo, he teihana reo Māori anake.
Mehemea ko te kāwanatanga anake, e kore ngā mahi e tutuki. Me tautoko hoki ngā iwi me ngā hapū, kua roa nei e akiaki ana, e tautoko ana i roto i ngā tau.
Kei te kitea ngā tohu o te hāpaitanga, o te kōrerotanga o te reo i Aotearoa whānui tonu. Kei te kaha te rongo i te reo i ngā reo irirangi Pākehā me te pouaka whakaata reo Pākehā. Waihoki kei te kitea ngā kaipāho kōrero i ngā hōtaka reo Pākehā pēnā i a Jenny-May Clarkson (Breakfast) rāua ko Kanoa Lloyd (3News me The Project).
Reo Māori, YouTube
He kaha hoki ngā Pākehā ki te whakawhanake i ō rātou pūkenga reo pēnā i a Jack Tame me tāna mihi i ngā ata ki ngā kaimātakitaki ‘mōrena e te whānau’, tae atu hoki ki a Guyon Espiner me te rere o tana reo rerehua i te Morning report i te RNZ.
TVNZ, YouTube
Kei te kitea te oranga o te reo i wāhi kē hoki. Kei te putaputa haere te whanaketanga tuatoru o te reo me ngā hanganga o te ao pēnā i ngā hangarau o te rorohiko, waea atamai me te Wi-Fi. I tētahi pūrongo i te tau 2017 i kitea te tukunga iho o te reo ki te reanga hou mō te wā tuatahi mai i ngā tau 1970, ā, i mihia ngā ‘Minita, kāwanatanga, ā, ko ngā Māori me ō rātou whānau, hapū, iwi anō hoki’.
Matomato ana te hora o ngā rauemi reo Māori, pēnā i ngā punua pāho, ngā waiata me ngā kiriata. I whakamāorihia te kiriata, a Disney Moana, me te hira rawa atu ki te marea. Kei te kitea tonutia ngā āhuatanga whakarauora reo o mua. Ka whānui ake ngā whakatairanga mō Te Wiki o te reo Māori, i ngā hīkoi whakanui i te motu me ngā kaupapa whakatairanga, ā, inā noa nei i whakanuia te huritau 35 o te hōtaka reo Māori mō ngā pūrongo o te wā, o Te Karere.
Alien Weaponry, YouTube
Te karere TVNZ, YouTube
Reo Māori, YouTube
Te Karere TVNZ, YouTube
Me kaha tonu te Karauna ki te mahi tahi me te iwi Māori e pakari anō ai ēnei tūāhuaranga. Ko tā te Ture Reo Māori 2016 (the Māori Language Act 2016) he tohu i te hononga o ngā iwi, ngā Māori, me te Karauna kia whakarauora tahi i te reo Māori. Ko Te Mātāwai hei kanohi mō te iwi Māori e poipoi ana i te reo Māori ki ngā kāinga, ki ngā hapori, me ngā tamariki. Ko tā te Karauna, he aro atu ki te whānuitanga o Aotearoa me te whakaū i te painga, i te whakamahinga, i te whanake tonutanga o te reo e ai ki tā te Maihi Karauna, te Rautaki Karauna mō te Rauoratanga o te Reo Māori 2019-2023.
E toru ngā whāinga motuhake o Te Maihi Karauna hei whakatutuki mō te tau 2040:
- I mua i te tau 2040, kia 85% (kia nui ake rānei) o ngā tāngata o Aotearoa e kaingākau ana ki te reo Māori hei wāhanga matua o te tuakiritanga ā-motu.
- I mua i te tau 2040, kia kotahi miriona ngā tāngata o Aotearoa (kia nui ake rānei) e mōhio ana, e māia ana hoki ki te kōrero Māori mō ngā take māmā noa iho.
- I mua i te tau 2040, ka rite tonu te kaha o te kōrero Māori o te 150,000 tāngata Māori (15 tau te pakeke, koni atu rānei) ki tō rātou kaha ki te kōrero Pākehā.
E haere tonu ana ngā kōrero o te rauoratanga o te reo Māori. Ko ngā hoa haere o roto i ngā kōrero nei ko ngā kaimahi matua o te kaupapa. Ahakoa he wāhi nui tō te Karauna me te motu whānui o Aotearoa ki te tautoko i ngā mahi nei, ka tika kia waiho mā te Māori tonu e ārahi. Ko te reo he taonga nā rātou, mā te reo tō rātou ahurea hei tautoko. Kia kaha te reo Māori.
Mā te pouako
He rawe tēnei kaupapa o Te Mana o te Reo Māori mō te hunga ākonga akoranga takitahi. Mā rātou tonu e tūhura i ngā upoko.
Me tautoko i a rātou mā te whakamahi i ēnei rauemi e hāngai ana ki te tūhura i ā rātou ake hononga ki te reo Māori
Mā ēnei rauemi e whakawhanake i te māramatanga a ngā ākonga mō te Whakapapa, te Tūrangawaewae, te Whanaungatanga, te Mana Motuhake me te Kaitiakitanga, mā ngā pātai matua, ngā tūmahi me ngā mahi tautoko i te reo.