Te Tai – Treaty Settlement Stories

Kōrero: Te Mana o te Reo Māori

Pāremata me Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi

Ko Pāremata te wāhi e tino kitea ana te whakapau kaha ki te whakarauora i te reo Māori.
Ko Tā Eddie Durie rāua ko Paul Temm e pānui pukapuka ana ki ētahi tamariki.
Ko ngā mema o Te Rōpū Whakamana ko Edward Durie (taha mauī) rāua ko Paul Temm e pānui ana ki ngā tamariki i tētahi tūtakitanga kōhanga reo i Te Awakairangi, i te tau 1985. I ō rāua taha (mauī ki te matau): ko Harehana Pupuke rātou ko Awhina Woods, ko Tautoko Ratu, ko Matariki Puketapu, ko Benjamin Cowan, ko Tame Ngaheke.
Alexander Tunrbull Library; Tohutoro: EP/1985/2942/15-F

Kia whai mana ā-ture ai te reo me te whakamana i te reo Māori, me waihanga he ture. Ko Pāremata anake te wāhi ka taea te whakamana i tēnei ture. Kāore he kawa o Aotearoa e whakamana ana i te Tiriti o Waitangi hei ture taketake ake – karekau tētahi atu ture kāwanatanga kē rānei – nō reira, ko Pāremata te wāhi i heria ai ngā take whakapanoni, i ngā wa o mua, o nāianei hoki.

I tīmatahia e Ngā Tamatoa me te Hōhaieti o Te Reo Māori ngā kaupapa whakarauora o tēnei wā, mā te petihana kia mana ā-ture ai te reo Māori i te tau 1972, e karanga ana kia whakamanahia te reo Māori kia whakaakona hoki te reo Māori i roto i ngā kura. Engari, kāore te Pāremata i urupare atu mā te whakature.

Ka hipa te toru tau, ko te Kāwanatanga o taua wā ko Reipa, ā, ko Matiu Rata te minita mō ngā Take Māori, ka whakatūhia e rātou Te Rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi hei Kōmihana Uiui e taea ai te tuku whakatau ki te kāwanatanga. E ai ki a Tā Douglas Graham, ā tōna wā ka tohua hei Minita (mō Nāhinara) mō ngā Take Tiriti, ‘kātahi anō ka whakatūria tētahi wāhi hei whakatakoto i ngā nawe, me te mea, kua tahuri wawe te ao Māori ki te tāpae i āna take’.

He mana tō Te Rōpū Whakamana hei whakamārama i te ture, hei whakatau hoki i tāna i arotake ai. I te wā o te kerēme reo Māori (WAI11) ki mua i tōna aroaro, i whakamahia e ia tōna mana tiketike. He maha ngā ture i whai atu, pērā i te Ture Reo Māori 1987, i whakaturehia 15 tau i muri i te tukunga o te Petihana reo Māori.


Māori