He aratohu mā te pouako: Ngā kaupapa whakarauora
He aratohu mā te pouako
Wāhanga 6: 1978–1985Ngā kaupapa whakarauora
E whakarato ana tēnei wāhanga i te tirohanga whānui o ngā tau 1978–1985, he wā i pupū ake te nekehanga ki te whakarauora i te reo Māori.

I roto i tēnei tekau tau, he maha ngā Māori, he maha ngā rōpū Māori i tohe ki te Kāwana kia whakaturehia te reo Māori hei reo taketake. I tū ngā reo irirangi Māori. Koinei hoki te wā i whakatūria ai te kōhanga reo i te tuwheratanga o te kōhanga reo tuatahi ki Wainuiomata i Te Whanganui-a-Tara i te tau 1982.
Te Mana o te Reo Māori – Wāhanga 6
Kei tēnei whārangi ka kitea ngā rauemi hei tautoko i ō ākonga e ako ana mō te whakarauoratanga o reo Māori. He pātai matua, he tūmahi me ngā mahi tautoko i te reo.
Ngā ihirangi
He kōrero mō te wāhanga
Me tīmata ki tētahi kiriata
Ka tīmata te wāhangao 6 o te pūrākau matihiko mō Te Mana o te Reo Māori me tētahi kiriata poto noa nei (19:30 meneti) mō Henrietta Maxwell, tētahi o ngā kaihāpai o te kōhanga reo, tae atu ki te whakatūnga o te kaupapa nei. I mua i te mātakitakitanga o ngā ākonga i te kiriata, tukuna ēnei pātai hei āwhina i a rātou ki te mōhio i ētahi āhuatanga e mōhio kē ana rātou mō te kōhanga reo:
- I haere anō rātou ki te kōhanga reo, he tuākana, he tēina rānei i haere ki te kōhanga reo?
- He aha ngā āhuatanga ahurei o te kōhanga reo?
- Ki ō rātou whakaaro, he mea rerekē, he mea motuhake te kōhanga reo?
E whakaako ana a Henrietta Maxwell i tētahi o ngā kōhanga reo tuatahi i Wainuiomata. Waka Huia TVNZ (YouTube)
Wāhanga 6 te whakaahua

Ko te kāri reo Māori i whakamahia ai e ngā mema o Ngā Kaiwhakapūmau i te Reo. I hoaturia ngā kari nei ki ngā tari kāwanatanga me ētahi atu tūmomo rōpū whakahaere hei tohu kāore he tangata tō te tari rā mōhio ki te whakawhiti i te reo Māori.
Nā Colin Feslier rāua ko Angela Belich te whakaahua nei
Kei tēnei whakaahua o te Wāhanga 6 o te rauemi He Pūkei Whakaahua o Te Mana o te Reo Māori e whakaatuhia ana tētahi kāri i kawea e ngā mema o Ngā Kaiwhakapūmau i te Reo i ngā tari kāwana, i ērā momo tari rānei rātou whakawhitiwhiti ai i roto i te reo Māori. Kei te wāhanga 3 hoki tēnei whakaahua o te pūrākau matihiko. Kei konei ētahi pātai, ētahi pārongo hoki hei taki haere i ngā kōrero o tēnei wāhanga mā ō ākonga. Whakamahia tēnei whakaahua hei matapaki ā-rōpū me ō ākonga i ngā mahi a te hunga i kōkiri i te whakarauoratanga o te reo Māori. Matapakihia ngā mahi o nāianei pērā i te hunga tā tī-hāte e mau ana te kōrero, ‘Kōrero Māori mai’, te hanga kāri, pānui rānei hei tohatoha i te wā o Mahuru Māori.
He rauemi tāpiri
He kōrero atu anō hei tūhura mā ngā ākonga:
- Te Mana o te Reo Māori: he rārangi wā
- Te Mana o te Reo: ngā haurongo
- Te Mana o te Reo Māori: he wānanga hītori
- Kōrero: Te reo Māori (Te Ara)
Ngā pātai matua
E kōrero ana tēnei rauemi mō te hītori o te memehatanga me te whakarauoratanga o te reo Māori, ā, e rima ngā take matua mai i Te Takanga o te Wā.
Te Takanga o te Wā Māori History Guidelines Year 1–8 (Te Kete Ipurangi)
Anei ētahi pātai matua e pā ana ki ia o ngā take matua. He whānui ēnei pātai kia maha ai ngā ara hei rangahau mā ngā ākonga.
-
Whakapapa
Tūpuna – Hononga – Tūrangawaewae – Tuakiri – Ahurea – Hapori – Tikanga – Mana Whenua - Ki hea au uru ai?
- E mōhio ana ahau ki tētahi i whai wāhi ki te kaupapa o te kōhanga reo?
-
Tūrangawaewae
Tūrangawaewae – Tuakiri – Ahurea – Hapori – Wāhi – Te Ukiuki
-
Mana Motuhake
Tuakiri – Mana – Raru – Tohe – Hua – Tino Rangatiratanga - Nā wai te kaupapa o te kōhanga reo i whakatū?
- He aha te take i whakatūhia ai te kōhanga reo?
-
Kaitiakitanga
Wā – Horopaki – Tirohanga – Mōhiotanga – Tikanga – Kaitiakitanga - E hia ngā reo irirangi Māori? Ngā Reo Irirangi (Te Ara)
- Ko wai mā ngā reo irirangi Māori kei taku rohe?
-
Whanaungatanga
Whānau – Hapū – Iwi – Whakapapa – Tūpuna – Hononga – Hapori – Manaakitanga – Kotahitanga - E hia ngā kōhanga reo kei tō hapori? Inahea i whakatuwhera ai?
- Ka pēhea ngā kura kaupapa Māori?
Kei ia o ngā take nei he ara hei hono atu mā te ākonga ki te hītori o te reo Māori. Tirohia ngā atahanga ki te tiro ka pēhea te hono atu o ngā kōrero me ngā tūmahi ki ia o ngā take matua.
Ngā ngohe me ngā wheako akoako
Anei ētahi ngohe hei whakamātau me ō ākonga.
Ngohe 1: He rārangi wā mō te whakarauoratanga o te reo Māori
Ngā kaupapa matua :
Tirohia te rārangi wā mō Te Mana o te Reo Māori i runga o Te Tai Whakaea.
Te Mana o te Reo Māori: rārangi wā
Tirohia ngā kaupapa i puta i te rārangi wā o te tau 1978 ki te tau 1985. Waihangatia he rārangi wā ataata e whakaatu ana i ngā kaupapa matua i puta i tēnei wā o te whakarauoratanga o te reo Māori. Whakaurua mai ngā kaupapa e pā ana ki tō whānau, tō kura, tō hapori, tō rohe hoki. Ka taea tō whakaatu i ō kitenga hei:
- pānui ataata, hei kōwaiwai toirau rāneie
- tuhinga pūrongo
- whakaaturanga Google Slides
- hoahoa rerenga rānei.
Whakaarohia ēnei pātai:
- He aha te tukanga ka whāia e koe ki te whakarite ngā kōrero mō to rārangi wā?
- Nā wai ngā tirohanga me ngā reo ka puta i tō rārangi wā?
Ngohe 2: Akona he waiata
Kaupapa matua:
Kei te Wāhanga 6 o te rauemi mō Te Mana o te Reo Māori tētahi kiriata o te waiata "Whakarongo" nā te kaitito rongonui nei a Ngoingoi Pēwhairangi. He tino waiata tēnei ka waiatahia e te hunga kōrero Māori, he waiata i whakamahia mō te whakarauoratanga hoki o te reo Māori. Kei konei ngā kupu ki te waiata:
Kei tēnei kiriata hoki ngā mahi ā-ringa ki te waiata. Akona ngā mahi ā-ringa me ngā kupu ki te waiata nei.
Ina oti ana tō ako i te waiata, tirohia te haurongo poto mō te kaitito, arā, a Ngoingoi Pēwhairangi. Koia nei tētahi e whakaatuhia ana i roto i ngā whakaahua kei Te Mana o te Reo Māori. Ka kitea ake ki konei.
Te haurongo o Ngoi Pēwhairangi
Ngohe 3: He tuhinga taki
Kaupapa matua:
Me kī, he kaikawe pūrongo koe mō tētahi o ngā nūpepa, teihana pouaka whakaata rānei kua tonoa ki te mahi pūrongo mō te tūnga o te reo irirangi Māori ki Aotearoa, ki tō rohe rānei. Rangahaua ngā kōrero. Rapua ngā kōrero mō te reo irirangi Māori tuatahi – nā wai i whakatū me te take i whakatūria ai. Me mātua rau koe ngā takinga kōrero tūturu me ngā whakaahua ki tō pūrākau (tāia rānei he pikitia mō tō pūrākau).
Ki te kōwhiri koe ki te mahi i te pūrongo kōrero hei pūrākau matihiko rānei, me whai wā koe ki te uiui atu ki ētahi tāngata. Me whakaaro koe ko wai hei uiui māu e areare mai ai te hunga whakarongo, mātakitaki hoki. Ka whakaatu i tō pūrākau ki te akomanga.
He kuputaka
akona
learn
reo irirangi
radio
kōhanga reo
language nest
rārangi wā
timeline
whakarauoratanga
revitalisation
He rauemi anō
- Te Kōhanga Reo (NZHistory)
- Ngā Reo Irirangi (Te Ara)
- History of te reo Māori in the courts (Law Society)
Tikiake mō te Wāhanga 6
- Aratohu mā te pouako Wāhanga 6 (kōnae, ūhōputu, 1.2MB)
- Mō te pukamahi a te ākonga – Tōku Ara Reo Māori (kōnae, ūhōputu, 0.8MB)
- He Pūkei Whakaahua o Te Mana o te Reo Māori (kōnae, ūhōputu, 9.5MB)