Te Tai – Treaty Settlement Stories

Kōrero: Te Mana o te Reo Māori

He aratohu mā te pouako: Ngā kaupapa whakarauora

He aratohu mā te pouako

Wāhanga 6: 1978–1985Ngā kaupapa whakarauora

E whakarato ana tēnei wāhanga i te tirohanga whānui o ngā tau 1978–1985, he wā i pupū ake te nekehanga ki te whakarauora i te reo Māori.

He aratohu mā te pouako: Ngā kaupapa whakarauora

I roto i tēnei tekau tau, he maha ngā Māori, he maha ngā rōpū Māori i tohe ki te Kāwana kia whakaturehia te reo Māori hei reo taketake. I tū ngā reo irirangi Māori. Koinei hoki te wā i whakatūria ai te kōhanga reo i te tuwheratanga o te kōhanga reo tuatahi ki Wainuiomata i Te Whanganui-a-Tara i te tau 1982.

Te Mana o te Reo Māori – Wāhanga 6

Kei tēnei whārangi ka kitea ngā rauemi hei tautoko i ō ākonga e ako ana mō te whakarauoratanga o reo Māori. He pātai matua, he tūmahi me ngā mahi tautoko i te reo.

Ngā ihirangi


He kōrero mō te wāhanga

Me tīmata ki tētahi kiriata

Ka tīmata te wāhangao 6 o te pūrākau matihiko mō Te Mana o te Reo Māori me tētahi kiriata poto noa nei (19:30 meneti) mō Henrietta Maxwell, tētahi o ngā kaihāpai o te kōhanga reo, tae atu ki te whakatūnga o te kaupapa nei. I mua i te mātakitakitanga o ngā ākonga i te kiriata, tukuna ēnei pātai hei āwhina i a rātou ki te mōhio i ētahi āhuatanga e mōhio kē ana rātou mō te kōhanga reo:

  • I haere anō rātou ki te kōhanga reo, he tuākana, he tēina rānei i haere ki te kōhanga reo?
  • He aha ngā āhuatanga ahurei o te kōhanga reo?
  • Ki ō rātou whakaaro, he mea rerekē, he mea motuhake te kōhanga reo?

E whakaako ana a Henrietta Maxwell i tētahi o ngā kōhanga reo tuatahi i Wainuiomata. Waka Huia TVNZ (YouTube)

Wāhanga 6 te whakaahua

He kōrero kua tāia ki tētahi kāri.

Ko te kāri reo Māori i whakamahia ai e ngā mema o Ngā Kaiwhakapūmau i te Reo. I hoaturia ngā kari nei ki ngā tari kāwanatanga me ētahi atu tūmomo rōpū whakahaere hei tohu kāore he tangata tō te tari rā mōhio ki te whakawhiti i te reo Māori.
Nā Colin Feslier rāua ko Angela Belich te whakaahua nei

Kei tēnei whakaahua o te Wāhanga 6 o te rauemi He Pūkei Whakaahua o Te Mana o te Reo Māori e whakaatuhia ana tētahi kāri i kawea e ngā mema o Ngā Kaiwhakapūmau i te Reo i ngā tari kāwana, i ērā momo tari rānei rātou whakawhitiwhiti ai i roto i te reo Māori. Kei te wāhanga 3 hoki tēnei whakaahua o te pūrākau matihiko. Kei konei ētahi pātai, ētahi pārongo hoki hei taki haere i ngā kōrero o tēnei wāhanga mā ō ākonga. Whakamahia tēnei whakaahua hei matapaki ā-rōpū me ō ākonga i ngā mahi a te hunga i kōkiri i te whakarauoratanga o te reo Māori. Matapakihia ngā mahi o nāianei pērā i te hunga tā tī-hāte e mau ana te kōrero, ‘Kōrero Māori mai’, te hanga kāri, pānui rānei hei tohatoha i te wā o Mahuru Māori.

He rauemi tāpiri

He kōrero atu anō hei tūhura mā ngā ākonga:


Ngā pātai matua

E kōrero ana tēnei rauemi mō te hītori o te memehatanga me te whakarauoratanga o te reo Māori, ā, e rima ngā take matua mai i Te Takanga o te Wā.

Te Takanga o te Wā Māori History Guidelines Year 1–8 (Te Kete Ipurangi)

Anei ētahi pātai matua e pā ana ki ia o ngā take matua. He whānui ēnei pātai kia maha ai ngā ara hei rangahau mā ngā ākonga.

  • Whakapapa

    Tūpuna – Hononga – Tūrangawaewae – Tuakiri – Ahurea – Hapori – Tikanga – Mana Whenua
  • Ki hea au uru ai?
  • E mōhio ana ahau ki tētahi i whai wāhi ki te kaupapa o te kōhanga reo?
  • Tūrangawaewae

    Tūrangawaewae – Tuakiri – Ahurea – Hapori – Wāhi – Te Ukiuki
  • Mana Motuhake

    Tuakiri – Mana – Raru – Tohe – Hua – Tino Rangatiratanga
  • Nā wai te kaupapa o te kōhanga reo i whakatū?
  • He aha te take i whakatūhia ai te kōhanga reo?
  • Kaitiakitanga

    Wā – Horopaki – Tirohanga – Mōhiotanga – Tikanga – Kaitiakitanga
  • E hia ngā reo irirangi Māori? Ngā Reo Irirangi (Te Ara)
  • Ko wai mā ngā reo irirangi Māori kei taku rohe?
  • Whanaungatanga

    Whānau – Hapū – Iwi – Whakapapa – Tūpuna – Hononga – Hapori – Manaakitanga – Kotahitanga
  • E hia ngā kōhanga reo kei tō hapori? Inahea i whakatuwhera ai?
  • Ka pēhea ngā kura kaupapa Māori?

Kei ia o ngā take nei he ara hei hono atu mā te ākonga ki te hītori o te reo Māori. Tirohia ngā atahanga ki te tiro ka pēhea te hono atu o ngā kōrero me ngā tūmahi ki ia o ngā take matua.


Ngā ngohe me ngā wheako akoako

Anei ētahi ngohe hei whakamātau me ō ākonga.

Ngohe 1: He rārangi wā mō te whakarauoratanga o te reo Māori

Ngā kaupapa matua : WhakapapaKaitiakitanga

Tirohia te rārangi wā mō Te Mana o te Reo Māori i runga o Te Tai Whakaea.

Te Mana o te Reo Māori: rārangi wā

Tirohia ngā kaupapa i puta i te rārangi wā o te tau 1978 ki te tau 1985. Waihangatia he rārangi wā ataata e whakaatu ana i ngā kaupapa matua i puta i tēnei wā o te whakarauoratanga o te reo Māori. Whakaurua mai ngā kaupapa e pā ana ki tō whānau, tō kura, tō hapori, tō rohe hoki. Ka taea tō whakaatu i ō kitenga hei:

  • pānui ataata, hei kōwaiwai toirau rāneie
  • tuhinga pūrongo
  • whakaaturanga Google Slides
  • hoahoa rerenga rānei.

Whakaarohia ēnei pātai:

  • He aha te tukanga ka whāia e koe ki te whakarite ngā kōrero mō to rārangi wā?
  • Nā wai ngā tirohanga me ngā reo ka puta i tō rārangi wā?

Ngohe 2: Akona he waiata

Kaupapa matua: Kaitiakitanga

Kei te Wāhanga 6 o te rauemi mō Te Mana o te Reo Māori tētahi kiriata o te waiata "Whakarongo" nā te kaitito rongonui nei a Ngoingoi Pēwhairangi. He tino waiata tēnei ka waiatahia e te hunga kōrero Māori, he waiata i whakamahia mō te whakarauoratanga hoki o te reo Māori. Kei konei ngā kupu ki te waiata:

"Whakarongo" – Tāmata Toiere

Kei tēnei kiriata hoki ngā mahi ā-ringa ki te waiata. Akona ngā mahi ā-ringa me ngā kupu ki te waiata nei.

Ina oti ana tō ako i te waiata, tirohia te haurongo poto mō te kaitito, arā, a Ngoingoi Pēwhairangi. Koia nei tētahi e whakaatuhia ana i roto i ngā whakaahua kei Te Mana o te Reo Māori. Ka kitea ake ki konei.

Te haurongo o Ngoi Pēwhairangi

Ngohe 3: He tuhinga taki

Kaupapa matua: Mana Motuhake

Me kī, he kaikawe pūrongo koe mō tētahi o ngā nūpepa, teihana pouaka whakaata rānei kua tonoa ki te mahi pūrongo mō te tūnga o te reo irirangi Māori ki Aotearoa, ki tō rohe rānei. Rangahaua ngā kōrero. Rapua ngā kōrero mō te reo irirangi Māori tuatahi – nā wai i whakatū me te take i whakatūria ai. Me mātua rau koe ngā takinga kōrero tūturu me ngā whakaahua ki tō pūrākau (tāia rānei he pikitia mō tō pūrākau).

Ki te kōwhiri koe ki te mahi i te pūrongo kōrero hei pūrākau matihiko rānei, me whai wā koe ki te uiui atu ki ētahi tāngata. Me whakaaro koe ko wai hei uiui māu e areare mai ai te hunga whakarongo, mātakitaki hoki. Ka whakaatu i tō pūrākau ki te akomanga.


He kuputaka

akona
learn

reo irirangi
radio

kōhanga reo
language nest

rārangi wā
timeline

whakarauoratanga
revitalisation


He rauemi anō

Tikiake mō te Wāhanga 6