Te Tai – Treaty Settlement Stories

Kōrero: Te Mana o te Reo Māori

He aratohu mā te pouako: Ngā pakanga me te tāmitanga

He aratohu mā te pouako

Wāhanga 4: 1860–1945Ngā pakanga me te tāmitanga

E whakarato ana tēnei wāhanga i te tirohanga whānui o ngā wā pakanga, ngā ture i hangaia, me ngā ritenga a te Kāwana ki te whakawaimeha i te reo Māori e pēhia ana e te tāmitanga.

He aratohu mā te pouako: Ngā pakanga me te tāmitanga

E tīpako ana i ngā momo pire i whai pānga ki te reo Māori. Ka tiro hoki ki te mimititanga o ngā whenua Māori me te pānga o ngā parekura urutā Māori mai i tērā ki te memehatanga o te reo Māori.

Te Mana o te Reo Māori – Wāhanga 4

Kei tēnei whārangi ka kitea ngā rauemi hei tautoko i ō ākonga e ako ana mō te reo Māori mai i ngā pakanga whenua o Aotearoa ki ngā Pakanga Tuarua o te Ao. He pātai matua, he tūmahi me ngā mahi tautoko i te reo.

Ngā ihirangi


He kōrero mō te wāhanga

He reo hou ki te kura

Whakamahia ngā ākonga ki te whakaaro ake mēnā i puta i te Kāwana te ture, atu i tēnei rangi me reo Wīwī te reo kōrero i ngā kura me ngā papa rēhia. Tukuna ēnei pātai ki ngā ākonga:

  • Ka pēhea ko mēnā ka whakamanahia tēnei ture?
  • Ka taea tō kōrero Wīwī ki te pouako?
  • Ka taea tō kōrero ki ō hoa?
  • He aha te pānga o tēnei āhuatanga ki ngā mahi akoako?
  • He aha ngā wero ka puta?
  • Ki ō whakaaro, ka pai tēnei ara hei ako i te reo Wīwī?
  • Ka whakaae koe ki te ture hou, ka tohe rānei?

Whakahaerehia he matapaki mā te akomanga me ngā pātai o runga ake nei. Whakahautia ngā ākonga ki te āta whakarongo ki ngā tirohanga a ō rātou hoa. Pātaihia rātou mēnā e whakaae ana, e whakahē ana ki ngā tirohanga a ētahi me te tuari he aha i pērā ai ō rātou whakaaro. I te mutunga o te matapakinga, me tuari me ngā ākonga ngā kōrero e pā ana ki te waihangatanga o tētahi ture pērā e te Kāwanatanga o Aotearoa i te tau 1847, engari ko te reo Pākehā te reo i whakamanahia i ngā kura katoa o te motu. Pātaihia ngā ākonga ki te whakaaro ake ki ngā tamariki o taua wā me ō rātou āhua. He aha pea te pānga o tēnei tū āhuatanga ki aua tamariki? He aha pea te pānga ki te reo Māori ake?

Wāhanga 4 te whakaahua

Ko te Hokowhitu-a-Tū e haka ana ki te koraha.

E haka ana ngā hōia o te Kamupene C mō te Kīngi o Kirīhi ki Helwan, Īhipa i te 25 o Pipiri 1941'.
Alexander Turnbull Library, Tohutoru: DA-01229-F

Ko te whakaahua o Wāhanga 4 mai i te rauemi He Pūkei Whakaahua he pango me te mā, ā, nō te tau 1942. E whakaatu ana i ngā mema o te Ope Taua Māori 28, Kamupene C, e haka ana ki te Kīngi o Kirihi i Īhipa. Kei konei ētahi pātai, ētahi pārongo hoki hei taki haere i ngā kōrero o tēnei wāhanga mā ō ākonga. He pai te whakamahi i ēnei āhuatanga hei matapaki ā-rōpū me ō ākonga ki te tiro i pēhea ngā hōia Māori i whakamahi i te reo Māori i te Pakanga Tuarua o te Ao.

He rauemi tāpiri

He kōrero atu anō hei tūhura mā ngā ākonga:


Ngā pātai matua

E kōrero ana tēnei rauemi mō te hītori o te memehatanga me te whakarauoratanga o te reo Māori, ā, e rima ngā take matua mai i Te Takanga o te Wā.

Te Takanga o te Wā Māori History Guidelines Year 1–8 (Te Kete Ipurangi)

Anei ētahi pātai matua e pā ana ki ia o ngā take matua. He whānui ēnei pātai kia maha ai ngā ara hei rangahau mā ngā ākonga.

  • Whakapapa

    Tūpuna – Hononga – Tūrangawaewae – Tuakiri – Ahurea – Hapori – Tikanga – Mana Whenua
  • Ki hea ahau uru ai?
  • I roto anō ōku tūpuna i ngā pakanga o Aotearoa?
  • I haere anō ōku tūpuna ki te Pakanga Tuatahi o te Ao, Pakanga Tuarua rānei?
  • Tūrangawaewae

    Tūrangawaewae – Tuakiri – Ahurea – Hapori – Wāhi – Te Ukiuki
  • He kura ‘native’ anō kei te rohe o tō tūrangawaewae?
  • Mana Motuhake

    Tūrangawaewae – Tuakiri – Mana – Raru – Tohe – Hua – Tino Rangatiratanga
  • He ture anō e tiaki ana i te reo Māori i ēnei rā?
  • He aha aku motika mō te kōrero i te reo Māori ki Aotearoa?
  • Kaitiakitanga

    Wā – Horopaki – Tirohanga – Mōhiotanga – Tikanga – Kaitiakitanga
  • He aha ngā mahi kua kite au e mahia ana e ētahi ki te tiaki i te reo Māori?
  • He aha āku mahi ki te tiaki i te reo Māori?
  • Whanaungatanga

    Whānau – Hapū – Iwi – Whakapapa – Tūpuna – Hononga – Hapori – Manaakitanga – Kotahitanga
  • I patua anō tētahi o aku whānau, tētahi rānei o taku hapori mō te kōrero i tō rātou ake reo?
  • I pēhea ō rātou āhua?
  • He aha te reo kōrero a ōku mātua, ōku tūpuna rānei i a rātou i te kura?

Kei ia o ngā take nei he ara hei hono atu mā te ākonga ki te hītori o te reo Māori. Tirohia ngā atahanga ki te tiro ka pēhea te hono atu o ngā kōrero me ngā tūmahi ki ia o ngā take matua.


Ngā ngohe me ngā wheako akoako

Anei ētahi ngohe hei whakamātau me ō ākonga.

Ngohe 1: Te mana o te ture

Ngā kaupapa matua: Mana MotuhakeKaitiakitanga

Tirohia ēnei kaupapa matua mō Wāhanga 4 o te pūrākau matihiko mō Te Mana o te Reo Māori.

Wāhanga 4: 1860–1945 Ngā pakanga me te tāmitanga

E whakaatu ana i ngā momo ture, pire hoki i waihangatia e te Pāremata. Tohua kia toru ngā ture hei rangahau. Rapua ngā kōrero:

  • mō te take o te pire
  • mō te hunga nā rātou i whakature
  • mō te pānga ki te reo Māori
  • mō te pānga ki te iwi.

Tirohia ngā hononga ki ētahi rauemi anō kei te pito o tēnei tuhinga.

Ka taea tō whakaatu mai i ō kitenga mā te:

  • tuhi pūrongo nūpepa
  • tuhi pūrongo
  • hanga whakaaturanga Google Slides
  • hanga whakaahua e whakamārama i ngā wāhanga matua, te pūtake rānei o te pire.

Whakaarohia ngā pātai nei:

  • He aha te pānga o taua pire mēnā i te tū tonu i tēnei wā?
  • Ki ō whakaaro, ka pēhea rawa te āhua o te iwi ki te pire nei? Whakaarohia ngā momo tirohanga me ngā reo i a koe e whakaaro ana mō tēnei pātai.

Ngohe 2: He ture hou mō te reo Māori

Kaupapa matua: Mana Motuhake

I roto i ngā rōpū iti, hangaia he ture hou mō te reo Māori. Ākene he ture mō te akomanga, mō te whānau, mō te marae, mō Aotearoa whānui rānei.

Whakaarohia ngā whāinga a ō ture hou: ko wai ka whai pānga mai? He aha ka whai pānga atu? Ā, i runga i tērā, me pōti tō akomanga / whānau / marae / Aotearoa mō tēnei ture. Ko te tikanga, me piki ake ngā pōti tautoko i te 50%. Ka pēhea tō hanga i te ture kia whai pōti tautoko mai, kia mana?

Ngohe 3: He waiata reo Māori

Kaupapa matua: Whanaungatanga

E hāngai ana tētahi wāhanga o Wāhanga 4 o te pūrākau matihiko mō Te Mana o te Reo Māori ki te waiata.

Rangahautia he waiata kei te reo Māori. Rangahaua:

  • ngā kupu
  • te kaitito o te waiata
  • te tau i titoa ai
  • mēnā he waiata tūturu ki te reo Māori, he mea i whakamāoritia rānei
  • te kaupapa ake o te waiata.

Waihangatia he whakaaturanga mō tō waiata me te tuari i te take i tohua tēnei waiata me tōna pānga ki a koe. Ka taea tō:

  • tū ki te waiata ki te akomanga
  • tū ki te kauhau ki tō akomanga
  • tuhi pūrongo mō te waiata
  • waihanga i tētahi pānui ataata mō te waiata
  • waihanga i tētahi pūrākau matihiko mō te waiata.

He waiata nō tērā rautau, he waiata nō nāianei rānei – kei a koe te tikanga.

Ākene ka hiahia koe ki te tito waiata.


He kuputaka

tāmitanga
colonisation

ture
law


He rauemi anō

Tikiake mō te Wāhanga 4