Kōrero: Te iwi Māori me te Whakaata

Tērā te wā he torutoru noa iho ngā whakaaturanga Māori i runga i ngā whakaata o Aotearoa. Nō te tau 2004 rā anō ka puta te hōngere o Whakaata Māori, ā, nō muri mai ka puta tōna hōngere tuarua.

He kōrero nā Tainui Stephens
Te āhua nui: Te karere, i te tau 1985

He korero whakarapopoto

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Ngā tau tōmua, tekau tau 1960 me 1970

I ngā tau tōmua he kaiwhakangahau noa iho te Māori i te pouaka whakaata. Nō te 1 o Pipiri i te tau 1960, ka pāhotia te Tokowhā o Howard Morrison. He ruarua ngā Māori i tū hei kaiwhakataki, ā, ko Morrision tonu tētahi. He ruarua hoki ngā hōtaka Māori ka mahia e te Pākehā i tērā wā.

I te tekau tau 1970 ka pupū ake ngā mautohe Māori, ā, ko te whakatakotoranga o te petihana reo Māori ki te Whare Paremata te hua. Ko tōna ito, kia akona te reo i roto i ngā kura. Nā tēnei ka whakakipahia te Kaporeihana Pāpāho o Aotearoa kia rahi ake te ihirangi Māori. Nā ēnei whakapau kaha ki te reo ka  maiangi ake a Whakaata Māori.

I te tau 1974 ka mātirotiro ngā pakipūmeka o Tangata Whenua ki te ao Māori. Ko te kaiwhakahaere he Māori, ko Barry Barclay tōna ingoa. He torutoru anō ngā hōtaka Māori i hangaia i te tekau tau 1970.

Ngā tekau tau 1980 me 1990

Ahakoa i paheke te ratonga whakaata tūmatanui i te tekau tau 1980, ka pakari haere ngā whakaaturanga Māori. Heoi ko te nuinga i anga mai i te tirohanga Pākehā ki te ao Māori. Hīkaka katoa te Māori ki te mahi i ā rātou ake hōtaka. Nō te tau 1980 ka tīmata a Ray Waru i te whakaaturanga o Koha i ia wiki. Ko te hōtaka reo Māori tuatahi ko Te Karere. E whā meneti noa iho te wā ki a ia. Whai muri ko Waka Huia, arā he raupapa motuhenga e hopu ana i ngā kōrero a te hunga pakeke. I tīmata a Waka Huia i te tau 1987, ā, e haere tonu ana te hōtaka i te tau 2014. 

He rite tonu te whakaatu o ngā hōtaka Māori i te Rātapu – ko tērā anake te wā i wātea mō ngā pānuitanga koreutu – nā te kore e whakaaetia o ngā hōtaka Māori e te hunga pānui hokohoko. Heoi nō konei ka puta te wairua auaha ki ētahi mahi.

Nō te whakataunga o te Kaunihera Privy i te tau 1993 ka pēhia te kāwanatanga kia waihanga i tētahi whakaata ā-motu mō te Māori, ā, ko te urupare a te Kāwanatanga he tuku kirimana mō te whakatū whakaata whakamātau, i te tau 1996. Ko te hunga i whakawhiwhia ki te kirimana ko Aotearoa Television Network (ATN). I roto i te 10 marama noa iho ka hinga te kaupapa.

Whakaata Māori, ngā tau mai i 2000

Nō te Poutūterangi i te tau 2004 ka rewa a Whakaata Māori. He reo rua tōna hōngere matua. I te tau 2008 ka hangaia te hōngere o Te Reo, ka mutu he hōngere reo Māori anake. I te tau 2013 e tuku pūtea āwhina tonu ana te kāwanatanga ki a Whakaata Māori.  

Nā te rahi o ana hōtaka take mohoa, pakipūmeka, whakaari hoki; he nui te hunga kua tahuri ki te hōngere, tae atu ki te hunga Pākehā. Inā te tokomaha o te tangata i manawareka ki te pāhōtanga o te Ipu Whutupōro o te Ao i te tau 2011, me ngā pāhōtanga mō te rā o ANZAC. Ko te whakapiki i te marea mātaki tonu he whāinga nui. 

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Tainui Stephens, 'Te iwi Māori me te Whakaata', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/te-iwi-maori-me-te-whakaata (accessed 29 March 2024)

He kōrero nā Tainui Stephens, i tāngia i te 22 o Oketopa 2014