Kōrero: Kīngitanga – the Māori King movement

Whārangi 7. Te Ātairangikaahu, 1966–2006, and Tūheitia, 2006–

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

He poropiti nā Tāwhiao

He poropiti, he tongi anō nā Kingi Tāwhiao, ‘Kei te haere mai te wa, ka puta mai i taku pito ake, he wahine, he urukehu, mana hei whakatutuki i tenei oranga.’1

Te Whakawahinga

Nō mua tata noa o te nehunga o Korokī ka whakawahia a Piki taiohi nei hei Kuini Te Ātairangikaahu. Ko ia rā te wahine tuatahi hei pane mō Te Kīngitanga, ko ia hoki te kuīni Māori tuatahi. Kua ea te poropiti a Tāwhiao. Ka mau i a ia te ingoa o tōna māmā, Te Ātairangikaahu, ā, ka tere kaingākaunui tana iwi ki a ia ki tana whai-whakaaronui, ki tana hūmārire. I roto i a Waikato ko tō rātou karangatanga ā-ngākau mōna ko ‘The Lady’, ā, ka mau i a ia te taitara Māori: Te Arikinui.

Mō te Iwi Whānui me ngā Tohu

Ko taua āhua tonu o te haere a Te Ātairangikaahu ki ngā hui o te iwi whānui, nāna hoki ngā manuwhiri rangatira i manaaki. I te tau 1970 ka whakahōnoretia ia hei kahurangi, hei ‘Dame’, ka tohua hoki ia ki te Kairangi Hōnore o Te Whare Wānanga o Waikato i te tau 1973. Ko rāua ko Edmund Hillary te tuatahi kia whakaingoatia ki te Order of New Zealand i te tau 1987, ā, nā Te Whare Wānanga o Wikitoria ia i tohu ki te kairangi hōnore o ngā ture i te tau 1999.

I raro i te ārahinga o Te Ātairangikaahu rāua ko tana tungāne atawhai a Robert Te Kotahi Mahuta, ka whakataua rawatia te take o te raupatu. I te tau 1995 ka waitohutia e Tainui–Waikato te whakataunga, ko tā te Karauna he tuku utu ki te iwi, ka $170 million, taea noatia te whakahokinga o ētehi whenua.

Ko Aituā

Nō te matenga o Te Atairangikaahu i te 15 o Ākuata i te tau 2006, kāore he kīngi o tua i a ia mō te roa o te noho ki te torōna, arā, ki te 40 ngā tau. Nō te taenga mai o te tini, o te mano ki tana tangihanga ka kitea te nui o tōna mana, te nui o te kaingākau o te iwi ki a ia, Māori mai, Pākehā mai, tae atu ana ki te tini o ngā rangatira, ngā ariki, ngā mana o rāwāhi.

Ko Kīngi Tūheitia

I te tangihanga o Te Arikinui Dame Te Ātairangikaahu, ka toru ngā tukunga o te pātai nei e te kaumātua o Tainui e Tui Adams: ‘Ko Tuheitia hei Kingi?’ Ka toru ngā whakautu mai a ngā iwi i reira, ‘Ae!’.2 Kāti, ka whakawahia a Tūheitia hei Kīngi Māori tuawhitu. Nā Anaru Tāmihana i whakawahi ki taua paipera tonu rā, nā tana tupuna nā Wiremu Tāmihana i uwhi ki runga ki te pane o Pōtatau i te tau 1859.

Ko Te Kīngitanga i ngā tau 2000

I ngā tau tōmua o te manotau 2000 he whare tūroa Te Kīngitanga. Ko ngā tikanga mauroa pērā me te poukai (he toronga ā-tau e te arikinui ki ngā marae) me te koroneihana (ngā whakanuitanga i te koroneihana) ka haere tonu. Ko Te Kauhanganui (te pāremata o Te Kīngitanga) i haere tonu ki tōna āhua hōu.

I te tau 2015 ko Tūheitia tonu i runga i tōna torōna tapu, e pupuru tonu ana i te hitori me ngā tikanga o Te Kīngitanga.

Kupu tāpiri
  1. I takoto ki Carmen Kirkwood, Te Arikinui and the millennium of Waikato. Ngāruawāhia: Turongo House, 2001. Back
  2. I takoto ki ‘Māori Party co-leader disgusted at claim against Kingitanga.’ http://www.maoriparty.org/index.php?pag=nw&id=1686&p=maori-party-coleader-disgusted-at-claim-against-kingitanga.html (last accessed 30 May 2012). Back
Me pēnei te tohu i te whārangi:

Rahui Papa and Paul Meredith, 'Kīngitanga – the Māori King movement - Te Ātairangikaahu, 1966–2006, and Tūheitia, 2006–', Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, http://www.TeAra.govt.nz/mi/kingitanga-the-maori-king-movement/page-7 (accessed 29 March 2023)

He kōrero nā Rahui Papa and Paul Meredith, i tāngia i te 20 Jun 2012, reviewed & revised 2 Mar 2023