Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Moore, Rina Winifred

by Karin Beatson

Biography

I whānau a Rina Winifred Rōpiha ki Ākarana (Auckland) i te 6 o Āperira i te tau 1923, ko ia rā te mea pakeke o ngā tamariki tokorua a Rhoda Winifred Tūruki Walker o Te Whānau-ā-Apanui, rāua ko tana tāne, ko Tipi Tainui Rōpiha o Ngāti Kahungunu me Rangitāne. He kairūri whenua māraurau a Tipi Rōpiha, ā, nō muri mai i whakatūria a ia hei hēkeretari o raro mā te Tari Māori (Department of Māori Affairs), arā, ko ia te Māori tuatahi i whiwhi i tēnei tūranga. He nēhi te whaea o Rina ki ngā Māori o ngā takiwā taiwhenua. He wahine i whai tonu ia kia tika te mahi, ā, kātahi kē tana tau me tana māia ki te whakahaere i tana kāinga. Pārekareka ana ki a Rina tana tamarikitanga hāneaneatanga mai i Remuwera (Remuera), ā, tae noa atu ki te waru tau tana pakeke, he kaitiaki tamariki, kaitiaki Ingarihi tonu tāna. Mutu ana tana kura ia rā, ia rā, ka haere ia ki te ako ki te kanikani hītekiteki, ki te whakahua kupu, ki te ako i ngā kanikani o te hōro kanikani me te patu piana hoki.

E hia kē nei ngā whakahere he mea waha e ōna pakeke kia wātea ai ā rāua tamariki ki te whai i te mātauranga. Noho kaha tonu ana te raupapa o te whānau, ā, i pēhia tonutia a Rina kia kaha, kia tōtika tonu tana ako i a ia. I hira tonu ngā tūmanako o ōna pakeke mōna, kia noho ia hei kaiārahi mō te iwi Māori, ā, me te whakamahi anō i ōna kaha me ōna mōhiotanga hei painga mō te iwi. I ētahi wā ka haere nei ia ki ngā marae hei hoa mō tōna pāpā i aroha nuitia e ia, ēngari, manawarau ana ia i ētahi wā he whakatairangatia nōna ki te ao Māori hei tauira whakatutuki mahi.

Nō te tau 1941 i uru atu a Rina ki te whare wānanga o Ōtākou (University of Otago) ki te ako i a ia ki te mahi tākuta. Nō te 21 o Pēpuere o te tau 1944, i Ōtepoti (Dunedin), ka moea e ia a Ian Leslie Moore, he tauira whakaako ture nō Whakatū (Nelson). I whānau mai tā rāua tamaiti tuatahi i te marama o Ākuhata o te tau 1945. Ahakoa te uaua i te iti o te moni, i waimarie rāua i ngā āwhina mai a ō rāua whānau. Inarā hoki, e ono marama te roa o tana whaea a Rhoda e noho ake ana i Ōtepoti, kia wātea tonu a Rina ki te kura i a ia. Hei whakaoti māna i te wāhanga haumanu o tana tohu, ia wiki i haere rawa ia ki Pōneke (Wellington), ka mahue mai ko tana tāne ki Whakatū rāua ko tana hungāwai ko Ruby Moore, me tana tamāhine hoki, e rua tau te pakeke. Kātahi te tau tino uaua kē mō te whānau, inarā, ko te karanga a te motu he whakahauhau kē i ngā wāhine kia noho ki te kāinga tiaki whānau ai. He whānau piri tahi tonu te whānau o ngā Moore, ā, kitea ana hoki te hiranga o Ruby hei kaiako pono ki a Rina.

Nō te putanga o Rina i ana whakamātautau mō te tohu MB me te ChB i te tau 1949 (e ai ki te kōrero ko ia te wahine Māori tuatahi i whiwhi ki ēnei tohu), ka tīmata tana haere ki te mahi i Whakatū, hei āpiha hauora kaiāwhina i te hōhipera hinengaro māuiui o Ngāwhatu (Ngāwhatu Mental Hospital). I tīmata tana aro atu ki te mātauranga hinengaro māuiui i tētahi haerenga o rātou ko tana karaihe ki te hōhipera hinengaro māuiui o Pōtaerua (Seacliff Mental Hospital). I tana taenga atu ki reira, kāore he whakaaro, he aha rānei ka toro noa atu tana ringa ki tētahi o ngā tūroro kōhuru tangata. Ko tōna kaha kē, ko tōna kaha ki te kite i te tohu momo tangata kei tēnā, kei tēnā, ā, hono atu ai i ngā wā e rarua ana te tangata, inarā, ka noho ake ai ko tērā te manawa pū tonu mō āna mahi. I tino aroha nuitia rawatia atu e ia te hunga tūroro me te hunga hauā, ā, kātahi hoki tōna pai kē nei ki te āwhina i te hunga kua kore kē e kaha ki te tiaki i a rātau tonu. I a Rina i Ngāwhatu, i te nuinga o te wā ko ngā wāhine tūroro kē āna e tiaki ana. I whakamātau anō hoki a ia ki te whakakore atu i ngā mataku me ngā kōaro o te hunga noa mō te āhua o te mate hinengaro. E ai ki te whakaaro o Rina, me manako e te hapori ngā tāngata mate ā-hinengaro, ā, whāia rā ka tahuri ia ki te āwhina i te mahi honohono haere i te hōhipera me ngā rōpū hapori.

Kātahi kē te matatau, te wahapū, te mātātoa kē nei o Rina Moore, ā, he wahine kōhure anō hoki a ia ki te whakapāpā kōrero atu. I te tekau tau atu i 1950 i whāia haeretia tonutia a ia hei kaikōrero ki te tangata, ā, kāore i mahue i a ia te whakaputa i ōna whakaaro mō ētahi take weneraunga kē nei. Arā hoki tētahi tautohe āna, he whakaako i te wāhine rāua ko te tāne ki ngā tikanga o tēnei mea o te aitanga, takia ake e ia te ako i ngā kura. Ko ia tonu tētahi o ngā tākuta tuatahi ki te tūtohu i te pire ārai hapū i ngā tau tōmua o te tekau tau atu i 1960. Mai i ngā tau whakamutunga o te tekau tau atu i 1950, he mea tono a ia kia haere ki ētahi hui, pērā i te hui a ngā Rangatahi Māori (Young Māori Leaders’ Conference) i Ākarana i te tau 1959, ki te whakawhiti kōrero mō ngā take noho tāone, noho taihara, tae atu ki te oranga hinengaro me te mātauranga. I ngā tau o muri nei, i pērā anō ia i te nuinga o ngā iwi noho tāone, kāore i mau i a rātou tō rātou Māoritanga. Ahakoa pēhea tana tohe ki te ako i te reo Māori, kāre tonu i taea e ia te kōrero te reo.

I noho a Rina Moore ki Ngāwhatu mō ngā tau tekau mā rima mahi ai, ā, ka hia nei hoki tana roa ko ia tonu te tākuta whakahaere i te wāhanga mō ngā wāhine. Heoi rā, kāore i whakawhiwhia a ia ki ngā tūranga teitei atu, ka riro kē nei i ngā mea tāne; heoi anō, ka kitea kua hē haere kē tōna anō hauora, ā, i tua atu i tēnā, nā tana kore e whai tohu tāura, ka tapepa haere te nuku atu i a ia ki ngā tūranga pai ake o te mahi tākuta. I mōhio tonu ia, e hia tau tonu kē ia e kuraina ana a ia ki tāwahi, kātahi anō ia ka whiwhi i taua tohu rā. Kāti, me pēhea rā ia i te āhuatanga o ā rāua tamariki, kua tokowhā kē rā i nāianei – kotahi te mea wahine, tokotoru ngā mea tāne – tae atu hoki ki tana hoa tāne, he rōia nei tana mahi i Whakatū. Otirā, nō te tau 1963 i tukua e ia tana mahi, ā, nā tana whiwhi karahipi, i wātea ia ki te haere ki Uropi, ki Āhia, tae rawa atu ki Katamarū (Kathmandu) me Mohikau (Moscow).

Nō te hokinga mai ki Whakatū, ka whakatūria e Rina he wāhi tohutohu whānau, arā, he whare hauora tonu nei ki tana kāinga. E mahara tonu ana āna tamariki, i a rātou ka hoki mai nei i te kura i ngā ahiahi, e kikī kē ana tō rātou rūma tākaro i ngā tūroro e tatari ana ki te kite i tō rātou māmā, arā, kua riro kē i a ia te rūma noho hei wāhi patapatai mōna i ngā tūroro. Heoi anō, nō te tau 1966, i puta te whakatau he mate pukupuku te mate o tōna ū me ōna tīpona waitinana. Ahakoa ngā tohutohu a ngā tākuta, kore rawa ia i whakaae kia tangohia tōna ū, ēngari anō te poka mai i te puku me te haumanu iraruke. Nā tana tino mataku kei mate noa ia i te kaha o te mamae, ka tīmata ake te pōuri haere o tōna ngākau.

E whā ngā pēpa he mea pānui atu e Rina Moore ki te hui ā-taiao tuawhā mō te mātauranga mate hinengaro pāpori (International Congress of Social Psychiatry) i Iharaira i te tau 1972. He mahi titiro wā ngā pepa nei ki ngā take e pā ana ki te iwi Māori, iwi iti atu hoki, mō te āhua o ngā hekenga atu ki ngā tāone, i te āhua o te mātauranga, o te hauora me te ora o te hinengaro. Nō tōna hokinga mai ki te kāinga, harangotengote noa tana mahi i tana whare hauora. Nā runga i te kōhukihuki o ana mahara, ka tīmata tana kaha unu i te waipiro. Heoi anō he mea āta whakatika anō e ia te whakahaere o tana whare hauora, ā, ka mutu, i ngā wā e wātea ana a ia he tākaro korowha, tango whakaahua, tuhutuhi kē āna mahi.

Nō te tau 1975, i pāngia a Rina Moore e te ikura roro iti noa nei, ā, kitea tonutia ake ana kua hoki mai anō te mate pukupuku, ēngari, i nāianei, kua tae kē ki ana roro. Nō taua tau anō nō te 28 o Noema, i mate ai a Rina ki Whakatū, e rima tekau mā rua tōna pakeke. Ka mahue ki muri i a ia ko tana tāne me ā rāua tamariki.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka

    Macdonald, C. et al ., eds. The book of New Zealand women. Wellington, 1991

    N.Z. Maori Affairs Department. Archives. Rina W. Moore, 1966–1972. MA1, 19/1/739. NA


Me pēnei te tohu i te whārangi:

Karin Beatson. 'Moore, Rina Winifred', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 2000. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/5m56/moore-rina-winifred (accessed 28 March 2024)