Dictionary of New Zealand Bography logo

Kōrero: Dansey, Harry Delamere Barter

Whārangi 1: Haurongo

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Dansey, Harry Delamere Barter

1920–1979

Nō Ngāti Tūwharetoa, nō Te Arawa; he kairīpoata, he tangata tuhi pakiwaituhi, he kaituhi, he kaipāho, he kaitōrangapū ā-rohe, he kaiwhakawhanaunga ā iwi

I tuhia tēnei haurongo e H. R. Dansey rāua ko Te Rina Dawn Dansey, ā, i tāngia tuatahitia ki Ngā Tāngata Taumata Rau i te 2000. He mea whakamāori nā Ngā Tangata Taumata Rau.

I whānau a Harry Delamere Barter Dansey (Hare Teramea Paata Tānihi) i Greenlane, i Ākarana (Auckland), i te 1 o Noema o te tau 1920, ko ia tonu rā te mātāmua o ngā tamariki a Hare Teramea Tānihi (Harry Delamere Dansey) rāua ko tana hoa wahine, ko Winifred Patience Barter. He hanga metarahi te mahi a tōna pāpā, ā, ki te whakaaro nei ko ia te Māori tuatahi i puta i tērā tū mahi. Nō Ngāti Rauhoto o Ngāti Tūwharetoa, nō Tūhourangi o Te Arawa me Ngāti Raukawa ōna hononga.

I kuraina tuatahitia a Hare i te kura tuatahi o Remuwera (Remuera) i Ākarana. Nō te tau 1930 i neke ai rātau ko tōna whānau ki Rotorua, ka haere nei ia ki te kura tuatahi tonu i reira, ā, atu i te tau 1934 ki 1939, ki te kura tuarua anō hoki. I reira kitea tonutia tōna tino rawe ki te tuhi i te reo Pākehā, kitea ana hoki tōna kaha ki ngā mahi toi, pērā i te tā whakaahua. Ahakoa i whānau mai te kōkā o Hare i Aotearoa nei, he mea whakaoti atu te kura i a ia i tāwāhi, i Ingarangi me Parani. He mea whakangākau e ia a Hare ki ngā mahi mōteatea me te pānui pukapuka. I a Hare e tamariki tonu ana, nā tōna pāpā i kōrero ki a ia ngā pūrākau mō ngā taniwha me ngā tohunga, he mea rongo e ia i ōna taipakeke i roto i te whare nui. Koia nei te tīmatanga o te tino hiahia o Hare ki ngā tikanga Māori, ka ngongoa ake e ia ngā painga o ngā tikanga nei i a ia e noho ake ana i Rotorua.

I tīmata hoki tana pānga atu ki te Papa Whakahiku i Tāmaki-makau-rau (Auckland Institute and Museum), he mea mau tonu ā pau noa ōna rā. I ngā wā e hararei ana te kura he hokihoki tonu atu te mahi a Hare ki Ākarana, ki reira ako ai i ngā taonga me ngā tāhuhu kōrero a ōna tūpuna. I noho tata tonu te whānau o Hare ki Te Whakarewarewa, ā, i haere tahi tonu rātau ko ngā taitama o reira ki te piriti kei kō mai o te tomokanga atu ki te wāhi wai puia, peke ruku tonu atu ai ki rō wai kohi mai ai i ngā kapa a ngā tūruhi. I riro nā tōna whaea tonu a ia i akiaki ki te whakapakari i tōna reo Māori, whakaharatau ana ia i te reo ki ana hoa taitamariki.

Nō te 19 o Mei i te tau 1943, i Ōeo i Manaia i Taranaki, i moea e Hare a Rina Mākarita (Lena Margret) Hīkaka o Ngāti Tama-ahuroa o Ngā Ruahine ki te tonga o Taranaki; he hononga anō hoki ōna ki a Ngāti Tūwharetoa. Nā tōna mārenatanga me tana haerenga ki te Pakanga Tuarua o te Ao i roto i te Ope Taua 28 (Māori) o Aotearoa (28th New Zealand (Māori) Battalion), i mārohi ai tana paiheretanga ki te iwi Māori me āna nei tikanga. Nō te 31 o Maehe i te tau 1944 te whakaekenga atu o Hare ki Īhipa. I a ia i Awherika ki te Raki me Itari, he tono tonu mai te mahi i a ia ki te kohi, ki te whakatau rānei i ngā rongo rautaki, i mua i te kōkiritanga atu o tā rātau ope taua matua. I tuhia e ia ngā whakaatu mō te āhua o ngā whare me te takoto o te whenua e pā ana ki ā rātau whakahaere. I tana whakawāteatanga mai i te ope waitaua i te tau 1946 he haihana nei tōna tūranga.

I noho a Hare rāua ko Rina ki Te Hāwera, ki reira whakaoti ai i tana mahi kaituhi tauira mō te nūpepa rā, mō te Hāwera Star. Nō muri i neke atu rāua ki Tūtaenui (Marton). I reira ka riro mai i a ia te tūnga kaiwhakatika kupu, noho kaiwhiwhi atu hoki ki tētehi wāhanga o te Rangitīkei News. Nō te tau 1952, i hoki atu ai te whānau o Hare ki Taranaki, ā, riro ana i a ia he tūranga mahi mōna i te Taranaki Daily News i Nū Pāremata (New Plymouth). He maha tonu nei ngā rongo kōrero nui i mahia e ia o taua takiwā, tae atu ki te parekura rerewhenua i Tangiwai i te tau 1953. Nō te tau 1954, i haere tahi mai a Hare rātau ko te tira mau haere i ngā pungarehu kōiwi o Te Rangi Hīroa (Peter Buck), mai i Pōneke (Wellington) ki Ōkoki i Taranaki. Pekapeka haere ai te tira nei ki ngā marae puta noa i Te Ika-a-Māui. Mō tēnei mahinga āna, ka riro mai i a ia te hōnore tuatoru a te paraihe whakamaharatanga ki Te Kāwana (Cowan Memorial Prize) mō te kōrero ā-nūpepa.

Nāwai rā, kua tino tipu kē tana rongonui ki ngā tāngata o te rohe kāinga mō āna mahi pakiwaituhi. Nō te tau 1958 i tāia ai tana pukapuka, arā, ko Cartoons on international affairs. Otirā, e ai ki te kōrero a te kairīpoata nei, a Noel Holmes, ahakoa te huatau o Hare ki te tā whakaahua, he kore ngākau whakawiri nōna, i kore ai ia i eke ki te taumata hei tino tohunga pakiwaituhi. Riterite tonu te tuhituhi whakahira a Hare mō ngā tikanga Māori hei tuku atu māna ki Te Ao Hou. Nōna anō te reo e paoho mai ana i ngā take Māori. Nō te tau 1959, i tae atu ia ki te hui a ngā Rangatahi Māori (Young Māori Leaders’ Conference) i te whare wānanga o Tāmaki-makau-rau (University of Auckland).

Nō te tau 1947, i tāia ai tana pukapuka tuatahi, arā, How the Maoris came to Aotearoa. Nō te tau 1956 i puta ake ai te pukapuka tuarua nei, How the Maoris came , nā A. W. Reed i tuhi, nā Hare i mahi ngā whakaahua. Nō te tau 1958 i oti i a Hare te pukapuka The Māori people , me tērā anō o The New Zealand Māori in colour , i tāia i te tau 1963, e mau mai nei ngā whakaahua tae, kotahi whārangi tonu nei te rahi, a Kenneth rāua ko Jean Bigwood.

Nō te tau 1961 i hūnuku atu ai a Hare me tōna whānau ki Ākarana, ā, i reira ka tohua nei ko ia te kaituhi mō te Auckland Star mō ngā take Māori, me ngā āhuatanga ā-iwi o ngā moutere o Te Moananui-a-Kiwa. Tāpiri atu ki tērā, he kohikohi kōrero hei tuhituhi whānui māna, ā, whakawhānuitia ake ana hoki e ia tōna mōhio ki te tangata, hei āwhina i a ia i tana urunga atu ki roto i ngā mahi tōrangapū ā-rohe. Nā ana tuhinga e pā ana ki ngā tikanga Māori, ki ngā pakiwaitara, tae atu ki ngā īngoa wāhi, te take i tino mōhiotia whānuitia tōna īngoa, i ūhia ai hoki a ia ki ngā tohu o tāna ake mahi.

Nō te tau 1967 i whakawhiwhia a Hare ki te karahipi hāereere mō te mahi tuhituhi kōrero nūpepa a te kotahitanga o te hunga kōrero Ingarihi o Aotearoa (English-Speaking Union of New Zealand). I pau i a Hare te whenua o Ahitereiria te haere, ki reira kauhau ai i ōna mōhiotanga mō Aotearoa, ako ai hoki i ngā take e pā ana ki te tangata whenua o reira. I te tau 1968, ka riro mai i a ia te paraihe whakamaharatanga ki Te Kāwana mō āna mahi whakahirahira, arā, āna tuhituhinga nūpepa; kāti, ko te mea ui hoki o aua mahi ko ana whakarārangi kōrero mō te hunga o Te Moananui-a-Kiwa e noho mai nei i Aotearoa. Nō te tau 1969 me 1970, i whakawhiti atu ai a Hare ki ngā moutere o Tonga me ngā Kuki Airani. Ko te take tuatahi o tana haere, hei kanohi mō te rōpū pāpāho o Aotearoa (New Zealand Press Association), i roto i te tira mō te rau tau tuarua o Kāpene Kuki a te rōpū o te Karauna o Aotearoa (Royal Society of New Zealand), ā, nuku atu i tērā hei kanohi mō ngā nūpepa o Aotearoa ki te hui whakanui i te tino rangatiratanga o Tonga. He kaikauhau hangere i ngā tikanga Māori ia i te whare wānanga o Tāmaki-makau-rau.

Nō muri i tōna wehenga mai i te Auckland Star i te tau 1970, i mau tonu i a ia tana mahi tuhi hei kairīpoata wātea ki tāna i pīrangi ai. I tāia e ia āna tuhituhi ki ērā anō o ngā nūpepa, puka maheni, pukapuka pitopito kōrero rānei. Nō te tau 1971 i tāia ai tana tino mahi awe nui, a Māori custom today. He mea tango tonu mai e ia i āna tuhituhi i pānuitia ake e te Auckland Star i te wāhanga tuatahi o taua tau. Hei mihi māna ki te whānau o tana wahine, i tuhia ai e ia te whakaari roa nei, ko Te Raukura: the feathers of the albatross ; inarā, he kōrero mō te whakaaro pai ki te katoa ahakoa te pēhea mai, he whakaaro e tautokona ana e Taranaki atu i te tau 1879 ki 1881. Tū ana te whakaatu tuatahi o taua whakaari i te hui taurima o Ākarana (Auckland Festival) o te tau 1972.

Arā atu anō ngā mahi a Hare Tānihi. Ko ia tētehi o ngā kaiwhakautuutu kōrero tuatahi o te reo irirangi 1ZB. He kaipānui auau tonu a ia i ngā whakahaerenga mō ngā take o ia rā. I te tau 1971 i pōtitia a ia ki te kaunihera whakahaere o Tāmaki-makau-rau (Auckland City Council), tae rawa mai ki te tau 1977 ka mutu ai. Mō te kaha o āna mahi mā te kaunihera i tapaina ai he papa rēhia i waenganui ake o Ākarana ki tōna īngoa. Nō te tau 1973 i whakawhitia atu a ia ki te Tari Māori ki te āwhina ki te whakawhānui atu i te kanohi tūmatanui o te Tari.

Nō te tau 1974 i ūhia ai a Hare Tānihi ki te tohu MBE mō āna tuhituhinga nūpepa. Nō te tau i muri mai i whakatūria ko ia hei kaiwhakawhanaunga ā-iwi mō Aotearoa, te mea tuarua ki tēnei tūranga. I tua atu i tana tirotiro i ngā kōamuamu, he whakaū, he whakatairanga anō tāna mahi i te momo noho tahi me te whakaū hoki i te ōritetanga o ngā iwi katoa e noho ake nei i Aotearoa. He mea āta inoi anō e ia te tangata kia manaaki i ngā tikanga a iwi kē; ka whakamātau ia ki te whakatau i te raru i te tuatahi, ā, me ka kore mai i reira kātahi anō ia ka tuku atu mā te kōti e whakamutu – he huarahi kāore ia i tino whakamahi. Ko ngā mahi hua tōtika tonu nei āna i whakatairangatia i waenga i te iwi whānui; werohia tonutia e ia te whakaaro nā te mahi a te kotahi e pērā ana te katoa; whakatairangatia ana hoki e ia te kaupapa noho tahi ā-iwi i roto i ngā mahi mātauranga, me tana whakahāngai tonu atu ki ngā kaiwhakaako, ki ngā tauira me ngā mātua; nuku atu i tēnā he whakahauhau anō tāna i te hunga pakihi, i te kāwanatanga, i te hunga ture, tae atu ki ngā tohunga rōpū mahi, kia mau i a rātau te mahi torotoro, whakaakoako anō hoki. Ko te tino whakapono o Hare, ko te waiho mā te iwi o Aotearoa tonu e poipoi ā rātau ake tikanga, mai i ngā kaha o te Māori rāua ko te Pākehā. Nō te tau 1978 i tohua a ia hei mema mō te Kōmihana Tikanga Tangata (Human Rights Commisson).

He nui noa atu ngā wero o roto o ngā mahi a te kaiwhakawhanaunga ā-iwi, ā, i ētahi wā, ka tino mamae kē nei. Otirā, he tangata hūmārika a Hare Tānihi, ēngari nā ngā taumaha mai o te mahi i pākia ia e te mate. Nō te marama o Oketopa o te tau 1979 i whakatā ai ia, ā, kōtahi wiki noa i muri mai i mate ia i te 6 o Noema i Ākarana. Mahue mai ana ko tana hoa wahine me wā rāua tamariki – tokotoru ngā tāne, kotahi te mea wahine. Kei te urupā o Murihiku, i Ōhinemutu i Rotorua, te rangatira nei e okioki ana, kei te taha tonu o tōna matua tipuna, o ōna whanaunga, me ngā ika a Whiro o ngā pakanga e rua o te ao. Waiho mā ngā rārangi whakamutunga o tana whiti, ‘The divided heart’ (‘Te ngākau wehe’), he mea tuhi ki te reo Pākehā, ā, i whakamāoritia i konei (mō te whiti Ingarihi tirohia i te Papatangata o Aotearoa ( The Dictionary of New Zealand Biography ), te wāhanga Nama 5). Nō te tau 1970 i tuhia e ia, mā konei pea e whakarāpopoto tōna whakaaro mō te noho a ngā iwi i runga i te whakaaro kotahi:

E kore tātou e whakatau ki te whakawehe
I ngā mea ā-iwi, ā-whenua e arohatia ana e tātou;
Nā te mea e kotahi ana i roto i te whatumanawa
E ōrite ana te harakoa e ahu mai ana ki a tātou.
Nā te wā nei i whakarite ki konei
Ngā kauri tāroaroa o Waitakere
Me te oke, erema rānei o Somerset.
Me pēnei te tohu i te whārangi:

H. R. Dansey and Te Rina Dawn Dansey. 'Dansey, Harry Delamere Barter', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 2000. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/5d3/dansey-harry-delamere-barter (accessed 20 April 2024)