Dictionary of New Zealand Bography logo

Kōrero: Dansey, Harry Delamere and Dansey, Roger Ingram

Whārangi 1: Haurongo

Ngā whakaahua me ngā rauemi katoa o tēnei kōrero

Dansey, Harry Delamere

1874–1942

Nō Ngāti Tūwharetoa; he kaipūkaha, he hōia, he kaitōrangapū ā-rohe

Dansey, Roger Ingram

1885–1938

Nō Ngāti Tūwharetoa; he kaipūkaha, he kaiwhakahaere hōtēra, he hōia, he kaimahi kāwanatanga

I eh tuhia tēnei haurongo e Jane Baxter, Juliet Robinson rāua ko Kath Boswell, ā, i tāngia tuatahitia ki Ngā Tāngata Taumata Rau i te 1996.

He tama a Harry Delamere Dansey rāua ko Roger Ingram Dansey nā Roger Delamere Dansey, he tumuaki poutāpeta nō Ingarangi, rāua ko tana wahine, ko Wikitōria Ngāmihi Kahuao. I whānau a Harry ki Tapuae-haruru (i Taupō) i te 7 o Noema 1874, ā, nō te 19 o Āperira 1885 a Roger i whānau ai ki Ōhinemutu. Ko tō rāua whaea, he tamāhine nā Īhakara Kahuao, te kaihautū o Ngāti Rauhoto; he hapū tēnei nō Ngāti Tūwharetoa. He toronga anō ō te whaea ki a Te Arawa me Ngāti Raukawa.

I kuraina a Harry ki te kura tuatahi o Rotorua, kātahi ka haere ki te kura tuarua me te kāreti o Tāmaki-makau-rau (Auckland College and Grammar School), noho rawa ki reira. I muri i tana urunga atu ki te wāhanga metarahi o te tari rerewē hei ākonga, ka tīmata tana mahi tuatahi ki Ngāruawāhia. He pūmanawa tōna ki te hopu i ngā reo o ngā iwi kē. He pōhēhē nō ngā Māori o reira he Pākehā kē ia, ka tumeke tonu ki tana taunga ki te kōrero Māori. I tino mātau anō hoki a ia ki te kōrero i te reo Wīwī. Nō muri i a ia i Ngāruawāhia, ka whakawhiti a Harry ki ngā whare mahi o te rerewē i Ōtautahi (Christchurch) ki reira tīmata ai i tana whakaako i te kura pūkahatanga (School of Engineering) i te Kāreti o Waitaha (Canterbury College). Tērā pea, ko ia tonu te Māori tuatahi ki te whiwhi i te tohu mātauranga kaipūkaha.

Kātahi ia ka heke ki Ōtepoti (Dunedin) hei tangata whakairo hoahoa, ka whakaīngoatia ia hei kaipūkaha whakahaere mō ngā mahi o te rohe rerewē o Ōtākou (Otago). Nōna te mana whakahaere i te hanganga o te teihana rerewē i Ōtepoti. I moe ia i a Winifred Mona Orr i te 16 o Oketopa i te tau 1906 i Hakatere (Ashburton). Ka mate te wahine nei i te 19 o Pēpuere 1908 ki Ōtepoti. Kāre kau rāua i whiwhi uri. Nō te takiwā o 1910, i haere ai a Harry Dansey ki Peretānia ki te whakawhānui atu i ana mahi kura mō te pūkaha, ki te mahi hoki i runga i ngā rerewē haere mā raro i te whenua, tae atu ki te Rerewē Rarowhenua o Rānana (London). He wā i pau i a ia i te Whare Wānanga o Ētinapara (University of Edinburgh), ā, nō muri mai ka haere ki Tiamani kura ai. He tangata tino mōhio a ia ki te āhua o ngā rerewē pakupaku nei me ngā hinu, ā, nō tana hokinga mai ki Aotearoa ka utaina ki runga ki a ia te mana mō te tātai me te hanganga i te pūruatanga o te rerewē, mai i Ākarana (Auckland) ki Pukekohe.

Pērā i tana tuakana rā ka whakarērea a Rotorua e Roger Dansey kia haere ki te kura tuarua ki te Kāreti o Te Karaiti (Christ's College) i Ōtautahi, ki reira whakaoti ai i tana whakamātauranga i te tau 1902. Nō muri i tērā, ka noho ia hei ākonga i te kamupene a Hōne Mākarika (John McGregor and Company) i Ōtepoti mō ngā tau e ono. I reira, i te whare wānanga o Ōtākou (University of Otago), ka whakamātau ia ki te mahi pūkaha. Nā runga i ōna toa ki te tākaro, ka uru ia ki te tīma whutupaoro o ngā whare wānanga o Aotearoa ki te haere ki Ahitereiria; ka mutu, i uru anō a ia hei kanohi ki te tīma whutupaoro o Ōtākou me tērā o Te Waipounamu. Nō ngā tau 1910 me 1911, ka purei ia mō ngā toa whutupaoro Māori o Aotearoa (Māori All Blacks). He tino toa tōna tuakana a Harry mō te whakataetae tākaro i te kura tuarua, ā, eke rawa hei kāpene mō te tīma whutupaoro o te Kāreti o Waitaha i te tau 1899.

Ka moe a Roger Dansey i a Sarah Daisy Millar i Ōtepoti, i te 18 o Hānuere i te tau 1912, ā, tīmata tonu ana a ia ki tana umanga hou hei mēnetia mō te hōtēra i Oban. Tae kau atu ki Tīhema o taua tau, ka whānau mai tā rāua huatahi, ko Roger Delamere Tāhere. Kātahi ka heke te whānau nei ki Pōneke (Wellington), ā, i reira ka riro i a Roger te whakahaere i tētehi hōtēra i Te Awakairangi (Lower Hutt); noho nā ki reira ā tae noa ki te tīmatanga o te pakanga i Uropi i te tau 1914.

Kua tū kē a Roger hei āpiha i te Taua Māori o te Ope Taua o Aotearoa (New Zealand Expeditionary Force), i tana rerenga ki Īhipa i Pēpuere o te tau 1915. Kotahi wiki ia e noho ana i te puni hōia i El Zeitûn, e tūtata ana ki Kairo (Cairo), ka whakahaua kia haere ki te puni hōia i Ghajn Tuffieha, i Merita (Malta), ki ngā mahi wawao o reira. He āpiha ia i manakohia e te tangata, he kaihautū tūturu, koirā a ia i whakapikia ki te tūranga kāpene i te Oketopa o te tau 1915. Nō te whawhai i Sari Bair i Karipori (Gallipoli), ko Roger tētehi nāna te whakahau kia kōkiria ngā rua, ā, riro ana nā rāua ko Kāpene Pirimi Tāhiwi i rangona ai te haka, a 'Ka mate, ka mate, ka ora, ka ora' i runga i ngā hiwi o Karipori.

Nā te mate kāhi i te pakanga ki te Somme, i whakahokia a Roger ki Ingarangi; nō Hānuere o te tau 1917, ka riro i a ia te mahi whakarite i ngā rerewē pakupaku i Parani. Nō Tīhema o taua tau, ka whakapikia ia ki te tūranga meiha. Ka mutu te pakanga, e iwa tau ia e noho ana i tāwāhi e āwhina ana i ngā mahi whakaora i ngā iwi o Peretiama.

I te tīmatanga o te whawhai, kua tata tonu ki te 40 tau te pakeke o Harry. Ahakoa kua tāpuia kētia te mahi a Harry, i haina tonu ia hei hōia. Ka rere ia i te rōpū tuarua o te Ope Māori, me te mau i tana tūranga rūtene tuarua. Nō te taenga ki Īhipa, ka tukua ia ki te matua hōia hīkoi o Ōtākou (Otago Infantry Regiment), hei pūkenga mō ngā pū mīhini. Nā runga i ngā mahi whakatikatika i muri mai i te pakanga i Karipori, ka nukuhia ia ki te Rōpū Paionia o Niu Tīreni (New Zealand Pioneer Battalion). Nō te hāpainga i a ia ki te tūranga rūtene, ko tana tūnga tēnā hei āpiha mō ngā pū mīhini Lewis i Parani.

Ka tae ki Hānuere o te tau 1917, kua whakaīngoatia a Harry i roto i ngā tuhituhinga hōia, kātahi ka whakatūria ia hei matua tuarua mō te kamupene i te mura o te ahi. Kei whea noa mai ngā hua i puta i ōna tohu mātauranga pūkaha. Nō te marama i muri mai, ka whakawhitia a ia ki te Ope Taua II ANZAC (nō muri mai ko te Ope Taua XXII) hei tumuaki mō ngā ara taramu, ā, whakatūria ana a ia hei rangatira mō ngā whakatūranga rerewē me te whakahaere i ngā waka harihari utanga ki te kauhanga riri. Ko tētehi mahi āna, ko te whakatahinga i ngā hōia taotū. Nō Āperira, i whakapikia a ia ki te tūranga kāpene, ā, nō Hānuere o te tau 1918, ka whakawhiwhia a ia ki te tohu Rīpeka mō te Toa (Military Cross) mō āna mahi māia i te mura o te ahi. Ka noho ia hei āpiha hanga piriti mō te Ope Taua XXII mai i te 2 o Oketopa ki te 26 o Tīhema o te tau 1918.

Nō te mutunga o te pakanga, ka hoki a Harry Dansey ki te kāinga. Ka moe ia i a Winifred Patience Barter i te 30 o Oketopa 1919; ka whānau mai ā rāua tamariki, tokotoru ngā mea tāne me te mea wāhine kotahi. He umanga tohutohu pūkaha tāna i Ākarana, ā tae noa ki te tau 1930. Koinei te tau o tāna tukunga i a ia i te mahi me tana hokinga ki Rotorua. I a ia ka uru hei perehitini mō te Rūnanga Tauhokohoko (Chamber of Commerce) o Rotorua, he rite tonu te taumaha o āna mahi i te wā o te whakatānga ki te wā i a ia e tai tonu ana. I te tau 1936, i tuku petihana ia ki te Whare Pāremata mō ngā rohe o te poraka o Tātua ki te Rāwhiti. Ka pōti te iwi Māori mō te rohe pōti o Te Tai Rāwhiti i te tau 1938, ka whakamātau ia ki te whakataetae ki a Apirana Ngata; kāre ia i whiwhi. Nō te tau 1941, ka uru ia hei mēa mō Rotorua. Kotahi tau noa iho ia e noho ana, ka mate i te 29 o Hune i te tau 1942. Ka mahue ki muri ko Winifred me ā rāua tamariki tokowhā.

Nō te tau 1927 pea ka hoki mai a Roger Dansey rāua ko tana wahine me tā rāua tama ki Aotearoa, ka noho ki Rotorua. I reira ka whakaīngoatia a ia e te Tari Māori hei āpiha toko i te ora me te rapu mahi. Nā te kaha māuiui o te tinana, ka unu wawe ia i tāna mahi i te tau 1935. He manahau tana whakauru ki ngā mahi mō ngā iwi katoa, i hau ai ōna rongo i waenganui i te hunga tūmatanui, nā te mauri i rāua atu e ia ki roto i ngā hui a te komiti mō te pānui me te whakangahau (Publicity and Amusement Committee) o te Kaunihera Takiwā Tāone (Borough Council) o Rotorua; āpiti atu, ko ana whakahaere i ngā mahi ngahau i te Kirihimete me te Tau Hou.

I mate a Roger Dansey ki Rotorua i te 13 o Ākuhata i te tau 1938. Nā ana wharanga i te pakanga i mate wawe ai ia. Kei te urupā i Muruika ia e takoto ana, kei muri tonu i te Whare Karakia o Faith (St Faith's Church) i Ōhinemutu; kei te taha tonu ia o ōna tuākana, o Harry rāua ko George, me ō rātau whanaunga katoa o Te Arawa i haere ki Karipori, ki Parani whawhai ai.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Jane Baxter, Juliet Robinson and Kath Boswell. 'Dansey, Harry Delamere and Dansey, Roger Ingram', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1996. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/3d2/dansey-harry-delamere (accessed 28 March 2024)