Skip to main content
Logo: Te Ara - The Online Encyclopedia of New Zealand. Print all pages now.

Hinerangi, Sophia

by Jenifer Curnow

Biography

Ko tētahi o ngā īngoa kārangaranga o Sophia Hinerangi ko Te Paea (Tepaea). Ko ia te kaiārahi pekepoho o ngā tūruhi ki ngā tūāpapa o Ō-tū-kapua-rangi me Te Tarata i te moana o Rotomahana i mua i te hūnga o Tarawera Maunga i te tau 1886. Nō muri mai i te hūnga ka haere ia ki Te Whakarewarewa kaiārahi ai. Nā tana mahi kaiārahi i hau ai te rongo o Guide Sophia ki te takiwā o Rotorua i tōna wā.

He tamāhine ia nā Kōtiro Hinerangi rāua ko Alexander Grey (Gray), ā, ko te whakaaro i whānau ia ki Kororāreka i ngā tau atu i 1830 ki 1834. E ai ki tētahi kōrero nō Ngāti Ruanui o Taranaki te whaea, ā, ko te matua, ko tētahi parakimete, i tae mai i Aberdeen i Kōterani ki Pēwhairangi (Bay of Islands) i te tau 1827. Nō te 4 o Ākuhata 1839 ka iriiria a ia ko Mary Sophia Gray e Te Wiremu (William Williams) i Kororāreka. E ai ki ngā kōrero nā Charlotte Kemp a ia i whakatipu i te teihana mīhana i Kerikeri, ā, taro ake, tērā pea i kuraina a ia i te kura a te Rōpū Māori Wēteriana i te wāhi o Ākarana e kīia nei ko Te Tātua (Three Kings).

He iti nei ngā kōrero e mōhiotia ana mō te mārena tuatahi o Te Paea. Ko te whakaaro nō te tau 1851 i moe ai ia i tētahi tangata o Te Tai Tokerau; ko te īngoa kei ngā pukapuka ko Koroneho (Colenso) Tehakiroe. E ai ki ngā kōrero 14 ā rāua tamariki. Ko Hōri Taiāwhio te tāne o tōna moumouranga tuarua, ā, hei tā ētahi kōrero, ka moe rāua i te tau 1870. Nō reira tō rāua haeretanga ake ki Te Wairoa ki Tarawera Moana. Tokotoru ngā tamariki i puta ki te tangohanga tuarua.

Mō ngā tau 16 i mua i te hūnga o Tarawera a Te Paea e mahi ana hei kaiārahi i ngā tūāpapa o Ō-tū-kapua-rangi me Te Tarata. He wahine i akona paitia, ā, he reorua anō hoki. Ko tāna he whakahaere i ngā hāereere o ngā rōpū tūruhi, he tuku tohutohu ki ngā manuhiri, he whakatau i ngā kaute, he whakahaere i ērā atu o ngā kaimahi. He kaiārahi, he kairapu whakaaro, he hoa hoki ia ki te mano tini o ngā tūruhi i waimarie kia whiwhi ki ōna ratonga. I kī pēnei te whakaatu mai mōna a tētahi o tōna wā, arā, he tau te whakatupu, he ātaahua te whakatauiratanga o te kanohi, kāore i pērā rawa te kapi o ngā ngutu i te moko, he pokere, he rahi ngā mata, mātotoru ana te pōī o ōna makawe kenehuru, mōhinuhinu hoki, ā, he rōreka. Nā ngā tini whakaahua ōna me tētahi waituhi a C. F. Goldie i whakaatu mai te waiwaiā o tōna āhua.

Anō ki tētahi whakaatu mai a Te Paea, i ngā rangi 11 i mua o te hū, ka kite ia i tētahi mea rerekē, arā, e piki haere ana te wai o te roto, ā, i kite anō hoki ia i tētahi waka mariko. I te kitenga tuatahitanga he iti te waka me tōna kaihoe kotahi, kātahi ka rahi haere te waka, ā, kua eke te tatau o ngā kaihoe ki te 13, ēngari he māhunga kurī katoa. Kātahi ka eti haere nā, ā ngaro noa. Nā ēnei matakite āna i taea ai e ia te tohu o te mutunga o āna mahi kaiārahi i Rotomahana. I te pō o te 10 o Hune 1886, arā, i te pō o te hū, e 62 ngā tāngata i whakaruruhia e Te Paea i tōna whare i Te Wairoa. Nā te aupiki o te hoahoa me te mārohi o ngā pakitara i tāpiritia atu he papa anō hei whakakaha, i tū tonu ai tōna whare ahakoa te whānui o te whakangaromanga, kāore i pērā i ētahi atu o ngā whare i reira.

Nō muri mai i te hū ka nuku a Te Paea ki Te Whakarewarewa ki reira mahi ai i tana mahi kaiārahi. I te tau 1895 ka whakauru atu ia ki te kamupene whakaari, arā, ki te Land of the Moa Dramatic Company a George Leitch. I tū ia hei kaitapere mōna ake i te wā e tāpoi haeretia ana tēnei whakaari haraki i Ahitereiria. I noho ia hei tumuaki mō te peka o te Rōpū Turaki Waipiro o ngā Wāhine Karaitiana o Niu Tīreni (New Zealand Women's Christian Temperance Union) i Te Whakarewarewa i te tau 1896, ā, nō taua tau anō ka tohua a ia hei kaitiaki mō te whenua puia tāpui mō tētahi utu ā-tau iti nei. Ko Te Paea te kaiārahi i Te Whakarewarewa mō ētahi o ngā whare ariki o te ao.

Ko te 4 o Tīhema 1911 te rā i mate ai a Te Paea Hinerangi ki Te Whakarewarewa. Nōna ka tino kuia, nāna i whakahauhau ngā wāhine taiohi, ā, ka riro ko te mahi kaiārahi tūruhi hei mahi pārekareka, hei oranga mahi moni hoki mā te tini o te wā kāinga, arā, mā ngā wāhine o Tūhourangi. He tokomaha ngā uri o Te Paea, ā, e noho tonu ana ētahi i Te Whakarewarewa. He mea tapa he huarahi i Rotorua ko Sophia, hei whakamaumaharatanga ki a ia.


He whakaaturanga anō

Rārangi pukapuka


Me pēnei te tohu i te whārangi:

Jenifer Curnow. 'Hinerangi, Sophia', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1993, updated o Hūrae, 2015. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/2h37/hinerangi-sophia (accessed 29 March 2024)