Dictionary of New Zealand Bography logo

Kōrero: Te Huruhuru

Whārangi 1: Haurongo

Te Huruhuru

?–1861

Nō Ngāi Tahu; he rangatira

I tuhia tēnei haurongo e Atholl Anderson, ā, i tāngia tuatahitia ki Ngā Tāngata Taumata Rau i te 1990. He mea whakamāori nā Ngā Tangata Taumata Rau.

Ko Ngāi Te Ruahikihiki, ko Ngāi Taoka ngā hapū o Te Huruhuru. Nō te tau 1800 pea ia i whānau ai ki Kaiapoi. Ko Nuku tōna matua, ko Te Whakaaro tōna whaea, tokowaru ā rāua tamariki. I Kaiapoi pea tō rātou kāinga i mua atu i te karapotitanga o Ngāi Tahu e Ngāti Toa i raro i a Te Rauparaha i te tau 1831. I te tau 1833, i roto ia i ngā pakanga ki Ōraumoa, he wāhi tū tata atu ki Kaparatehau (Lake Grassmere). Nō reira ka haupapatia e Ngāi Tahu a Te Rauparaha. Ēngari i te roto o Hāwea kē pea tōna kāinga i tērā wā. I te whakapaunga o te tau 1836 ka puta a Te Pūoho-o-te-rangi me Ngāti Tama o Golden Bay ki te pakanga ki a Ngāi Tahu i Wanaka, i Hāwea; ka whakataui ngā mōrehu ka heke ki te takiwā o raro iho o Waitaki awa.

I te pūruatanga o te awa o Waitaki ki Te Awamoko, ko Te Puna-a-Maru (Georgetown) te kāinga o Te Huruhuru me tana iwi. I te ngutuawa o Waihao ki te raki tā rātou hōpuni mahinga tuna. E haere whaka-te-raki ana a Te Hōtereni (Edward Shortland) i te 10 o Hānuere 1844, ka peka ki Te Puna-a-Maru. Ko tana mahi he tatau i ngā Māori o Te Waipounamu. Nā te waipuke, ka whakaae a Te Huruhuru māna a Te Hōtereni e whakawhiti ki rāwāhi. Ka noho rāua ki te tatari kia mahia he puhau mō rāua. Ka tahuri a Te Hōtereni ki te patapatai i te āhua, i te takoto o te tuawhenua o Te Waipounamu. Ka whakamāramahia atu e Te Huruhuru te mapi o ngā roto, me te ara, me Ōkahu (Lindis Pass), kia puta atu ai ki ērā kōroto, arā ki Wanaka, ki Hāwea, ki Wakatipu. Ka kōrerohia e ia ngā kāinga nohonoho, tae atu hoki ki te kōkiritanga a Te Pūoho i a Ngāi Tahu.

Hei tā Te Hōtereni, ko Mōkehe te wahine a Te Huruhuru, ko Te Urukaio tā rāua tama, 13 ōna tau. He tino rangatira a Te Huruhuru, he tangata manaaki, atawhai. Ka ngaro atu a Te Hōtereni, ka puta ake a Pīhopa Herewini (G. A. Selwyn) ki Waihao i te 17 o Hānuere. E whakarunga ana a Te Herewini. Ka kai tahi rāua. He tuna te kai. Ka tukuna e te pīhopa he pukapuka hei koha mō ngā manaakitanga a Te Huruhuru. Ka whakaae hoki a Te Huruhuru māna e whakawhiti atu te ope a Te Herewini. I pērā anō ngā whakaaro o Te Herewini i ō Te Hōtereni rā, arā he tangata pārekareka rawa atu a Te Huruhuru.

Kei te pito whakawaho o Waitaki awa ko Te Puna-a-Maru, ko Tauhinu, ko Tamahaerewhenua, ko Te Akataramea. Ko ngā kāinga nohonoho o Te Huruhuru mā ēnei i ngā wā mahi kai. Ēngari i Waikouaiti tōna tino kāinga ake. Nō te marama o Oketopa 1848, i tae atu ai a Te Tipa (W. B. D. Mantell) rāua ko Taiaroa. Ko te haere mai he whakarāhui i ngā whenua o Waitaki. He mea whakatauangi ēnei mō Ngāi Tahu, i te wā i hokona ai e rātou te poraka o Waitaha. E māuiui ana a Te Huruhuru i te tarutawhiti. Kore ana i taea te haere hei hoa mō ngā kairūri. Ka kite iho a Taiaroa i ngā pukapuka karakia a ngā hāhi huhua, me ngā reta i te reo Māori i roto i te whare o Te Huruhuru. Ka tupu te whakaaro he Karaitiana pea ia, ā, he tangata mātau ki te pānui pukapuka, ki te tuhituhi hoki.

Taka rawa atu ki te tau 1853, kua kī a Te Tipa kua mutu te āwhina a Te Huruhuru i a rātou he iti rawa nō ngā whenua i rohea mōna. Ka mutu ka whakapaengia ko rāua ko Te Rakitāwine o Tauhinu i te tope i ngā rākau o te wao tapu a Tāne, ka waiho noa kia pirau, hei whakataratara i te kāwanatanga. I taua tau anō, ka nuku a Te Huruhuru me te nuinga o te iwi o Waitaki ki Te Waimatemate (Waimate). Ka mahia he kāinga hou ki Turekawa, i te uru o te awa o Waimate. E 40 ki te 50 rātou, e 25 ō rātou whare i hangaia ki te kiri amoko.

I Hūrae o te tau 1854, ka peka a Michael Studholme kia kite i a Te Huruhuru i Te Waimatemate. I ahu mai i Ōtautahi (Christchurch), e haere ana ki te kimi whenua hei whakatipu hipi. Ina ana kōrero mō Te Huruhuru: 'he tangata ātaahua, he moko paruhi. Ko tōna rae, he whānui, he roa. Pīataata ana ngā kanohi, hāngai tonu te titiro'. Ahakoa kua pararaihatia atu i te hope, 'mahea noa tana whakahaere i tōna iwi, i tōna pā'. I tōna matenga i te tau 1861, i kīia e 60 ōna tau. Kei te urupā Māori kei Point Bush e tāpuke ana. Kei kō tata tonu atu, ko te kōwhatu whakamaharatanga ki a ia. Nō te tau 1934 kē i whakaarahia ai. Ā, he puke keokeo kei Hunters Hills i tapaina hoki ki a Te Huruhuru. Kotahi tana uri, he tama, ko Tīhema Te Huruhuru.

Me pēnei te tohu i te whārangi:

Atholl Anderson. 'Te Huruhuru', Dictionary of New Zealand Biography, first published in 1990. Te Ara - the Encyclopedia of New Zealand, https://teara.govt.nz/mi/biographies/1t37/te-huruhuru (accessed 17 April 2024)